Nhân vật nữ trong điện ảnh và truyền hình Trung Quốc có vượt qua được kiểm tra Bechdel không? Cảnh trong phim bộ A Lifelong Journey, được phát sóng trên đài truyền hình nhà nước CCTV vào tháng 1 năm nay và khám phá trải nghiệm của một gia đình về những thay đổi lịch sử quan trọng của Trung Quốc ở vùng công nghiệp Đông Bắc

Cảnh này, được quay bằng “ánh mắt nam giới”, là từ phim bộ truyền hình A Lifelong Journey, được phát sóng trên đài truyền hình nhà nước CCTV vào tháng 1 năm nay và khám phá trải nghiệm của một gia đình về những thay đổi lịch sử quan trọng của Trung Quốc ở vùng công nghiệp Đông Bắc. Bất chấp sự cường điệu đáng kể từ nhà đài và tỷ suất người xem cao — bộ phim đã nhận được số lượng người xem cao nhất so với bất kỳ chương trình nào trên CCTV-1 trong ba năm qua và đạt 8,1/10 điểm hiếm hoi từ những người xem khó tính trên trang đánh giá Douban vì dàn diễn viên tài năng và kịch bản lấy nước mắt — không phải ai cũng say mê bộ phim này.

Ye Yingying, giảng viên phúc lợi công về tâm lý phụ nữ và người cao tuổi, là một trong số những người đã lên tiếng phản đối việc các nhân vật nữ của A Lifelong Journey, đặc biệt là Trịnh Quyên (Ân Đào đóng), phải chịu ánh mắt của nam giới trong cảnh trên. Ye Yingying nói: “Cô ấy sẽ luôn chịu đựng và chấp nhận mọi thứ mà không phàn nàn gì, và luôn nỗ lực hết mình để chăm sóc con cái và bố mẹ chồng. Cô ấy cảm thấy nhân vật này là một “biểu tượng hoàn hảo về mặt đạo đức” có chủ đích để làm mẫu cho một số hành vi nhất định đối với phụ nữ, chẳng hạn như “[không] có bản ngã, luôn chịu đựng, không bao giờ nổi loạn.”

Nhân vật nữ qua các thời đại của điện ảnh Trung Quốc

Nhận xét của Ye Yingying có thể được áp dụng cho bất kỳ phim bộ truyền hình Trung Quốc nào đã được đánh giá cao trên các trang web đánh giá trong những năm gần đây vì miêu tả một chiều của họ về các nhân vật nữ. Nhiều thập kỷ các nhân vật nữ khuôn mẫu trong điện ảnh và truyền hình, được thúc đẩy bởi sự kỳ vọng của xã hội, đang đè nặng lên khán giả nữ và những người trong ngành, những người đang tìm kiếm các lựa chọn thay thế.

Vào tháng 3, người xem đã chỉ trích Tencent Video và các nền tảng phát trực tuyến video khác vì sử dụng các cụm từ như “chị em lắt léo” và “chị em thù hận” để quảng cáo cho loạt phim My Brilliant Friend năm 2018 của kênh HBO tại Trung Quốc. Người hâm mộ chỉ trích việc sử dụng cạnh tranh và tiêu cực làm điểm chào hàng cho một bộ phim truyền hình tập trung vào sự đồng hành và nâng đỡ lẫn nhau giữa hai nữ chính.

Những năm gần đây đã chứng kiến ​​sự gia tăng số lượng phim truyền hình kể câu chuyện của phụ nữ, với một ví dụ đáng chú ý là phim bộ Hear Her (2020) do Triệu Vy đạo diễn, xem xét các vấn đề xung quanh bạo hành gia đình, tiêu chuẩn sắc đẹp và khủng hoảng trung niên.

Hear Her (2020) do Triệu Vy đạo diễn, xem xét các vấn đề xung quanh bạo hành gia đình, tiêu chuẩn sắc đẹp và khủng hoảng trung niên

Tuy nhiên, những nỗ lực khắc họa quan điểm của phụ nữ nhiều hơn không phải lúc nào cũng thành công. Đạo diễn phim Li Yingyi nói với The World of Chinese rằng vẫn còn thiếu các nhân vật nữ có tính cách cá nhân mạnh mẽ phần lớn vì văn hóa Trung Quốc chính thống quá chú trọng vào các giá trị gia đình. “Không có nhiều người thích xem [những người theo chủ nghĩa cá nhân nữ], dẫn đến việc đầu tư vào thị trường ít hơn, ít biên kịch tạo ra những nhân vật như vậy hơn, và cuối cùng, người xem có ít cơ hội nhìn thấy những nhân vật này [trên màn ảnh],” đạo diễn Li nói, bộ phim Shall We Talk của cô, kể về một cô giáo vật lộn với cái chết của một học sinh, đã được trình chiếu tại Liên hoan phim quốc tế FIRST của Trung Quốc năm 2019.

Li Yingyi khen ngợi một số phim bộ truyền hình gần đây đã cố gắng khắc họa nhân vật nữ sâu sắc hơn: chẳng hạn như Left Right (2022), đi sâu vào những trách nhiệm bất bình đẳng mà nam giới và phụ nữ phải đối mặt trong việc nuôi dạy con cái; và Yêu rất mỹ vị / Delicious Romance (2021), trong đó ba nhân vật nữ chính trải qua những cuộc đấu tranh và có những cuộc trò chuyện không liên quan đến nam giới, và thực sự lên án việc thể hiện phụ nữ trên truyền hình là mỹ nhân gặp nạn hoặc những cô ả bị thao túng trong một tập phim. “Chưa được hệ thống hóa, nhưng điều này đang phát triển,” Li Yingyi nói.

Left Right (2022), đi sâu vào những trách nhiệm bất bình đẳng mà nam giới và phụ nữ phải đối mặt trong việc nuôi dạy con cái

Các nhân vật nữ trong phim điện ảnh và truyền hình Trung Quốc không phải lúc nào cũng như vậy. Sau khi nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa được thành lập vào năm 1949, phụ nữ được khuyến khích nhìn nhận bản thân trong các vai trò ngoài công việc nội trợ. Trên màn ảnh, phụ nữ được thể hiện là con người được giải phóng, thoát khỏi sự áp bức trong gia đình để chiến đấu chống lại những người theo chủ nghĩa dân tộc, như Ngô Quỳnh Hoa mạnh mẽ trong The Red Detachment of Women (1961); hoặc bỏ qua ngoại hình cá nhân của họ để tập trung vào đấu tranh giai cấp, chẳng hạn như Lưu Hồ Lan (1950), phim tiểu sử về nhà cách mạng nổi tiếng với phong cách ăn mặc giản dị và cả nam cả nữ.

Tuy nhiên, những liên tưởng tiêu cực về nữ tính vẫn tồn tại — thay vào đó, đơn giản là đổ dồn vào những kẻ thù giai cấp. Ví dụ trong bộ phim The Eternal Wave (1958), Liễu Nina, một nhân vật nữ tính khuôn mẫu bị ám ảnh đồ trang điểm, trang sức và giày cao gót, là gián điệp của quân đội Nhật Bản và Quốc Dân đảng.

Các biến thể trên hình ảnh này đã được sử dụng lặp đi lặp lại cho đến thời kỳ cải cách cuối những năm 1970 và đầu những năm 1980, khi phụ nữ trong hình tượng người mẹ được đưa lên hàng đầu. Đạo diễn Tạ Tấn, trước đó đã làm The Red Detachment of Women, tiêu biểu cho sự thay đổi này với “bộ ba vết sẹo” nổi tiếng về Cách mạng Văn hóa. Trong Legend of Tianyun Mountain (1981), The Herdsman (1982) và Hibiscus Town (1987), những người cách mạng cầm súng được thay thế bằng những hình tượng nữ chính siêng năng, vâng lời và mẫu mực.

Ba nữ chính từ các hoàn cảnh xã hội khác nhau trở thành bạn bè trong 30 chưa phải là hết

Đến những năm 1990, xu hướng khách quan hóa trở lại. Phụ nữ trở thành đối tượng thu hút ánh nhìn của nam giới trong các phim như In the Heat of the Sun (1994) được đề cử Sư Tử Vàng của Khương Văn, bộ phim thể hiện nhân vật nữ Milan là đối tượng trong mộng tưởng tình dục của các nhân vật chính tuổi teen.

Phim bộ Hồng Kông và Đài Loan cũng tràn qua Trung Quốc Đại lục trong thời gian này, mang đến những hình ảnh có sức lan tỏa khác cho phụ nữ. Phim truyền hình Đài Loan chuyển thể từ tiểu thuyết của Quỳnh Dao có ảnh hưởng đặc biệt. Những phim như Một thoáng mộng mơ (1996) và Uyển Quân (1990) mang đến cho các nhân vật nữ sứ mệnh duy nhất: phải yêu.

Gần đây, có một loạt phim bộ trên màn ảnh Trung Quốc nhằm mục đích kể những câu chuyện hay hơn về dân số nữ của đất nước này. Guduo Data, một nền tảng thống kê trực tuyến cho các phim truyền hình và điện ảnh, tính toán rằng trong số 294 phim bộ truyền hình được phát sóng trực tuyến năm 2020, 63% là nhắm đến khán giả nữ. Cái gọi là “phim bộ do nữ chính”, gồm các nhân vật nữ chính hoặc dàn diễn viên chính toàn nữ, đã trở nên phổ biến nhiều năm nay, đặc biệt là trên các nền tảng phát trực tuyến, với sự hâm mộ phim bộ đô thị đương đại 30 chưa phải là hết (2020) và phim bộ cung đấu lấy nữ làm trung tâm Diên Hy công lược (2018).

Trong Diên Hy công lược, phim bộ truyền hình cổ trang với dàn diễn viên nữ, nhân vật chính ngây thơ trở thành phi tần của hoàng đế

Một trong những thành công đầu tiên của thể loại này là Hậu cung Chân Hoàn truyện (2011), kể về chính trị trong hậu cung của triều đại nhà Thanh (1616-1911). Bộ phim đã nhận được sự hoan nghênh rộng khắp, lấy 9,3/10 điểm trên Douban và các thỏa thuận phát hành ở Nhật Bản, Hàn Quốc, Malaysia và Singapore. Nhưng trong khi người hâm mộ ca ngợi bộ phim vì dàn diễn viên nữ phức tạp, thông minh và chủ động, các nhà phê bình lưu ý rằng cốt truyện vẫn xoay quanh những người phụ nữ tranh giành quyền lực mà họ có được từ mối quan hệ của họ với một người đàn ông.

Bất chấp sự gia tăng của phim bộ hướng đến phụ nữ, khán giả và các học giả đã đặt câu hỏi liệu các nhân vật của chúng có đang giúp phá bỏ định kiến ​​về giới tính hay đơn thuần là củng cố chúng. “Nếu bạn hỏi tôi nghĩ gì về những chương trình này với những nữ chính mạnh mẽ, thì tôi chỉ có thể ủng hộ họ thôi, phải không? Bởi vì hình tượng phụ nữ mạnh mẽ này trái ngược với chân dung xấu xa và yếu đuối mà chúng ta từng thấy trước đây,” nhà phê bình văn hóa Dai Jinhua nói với nền tảng chia sẻ video Zaojiu vào năm 2019.

Nhưng Dai Jinhua chỉ ra rằng những chương trình này không thực sự thay đổi cán cân quyền lực giới tính. “Những người phụ nữ [trong phim] phải đối mặt với một tình huống giống như Hoa Mộc Lan trong văn hóa: Để có thành tích, bạn phải thể hiện như một người đàn ông. Nếu các nhân vật nữ chỉ là một phiên bản khác của nam giới và không thể phân biệt được về mặt logic thì đâu có đặc biệt mới mẻ và không có giá trị đặc biệt.”

Ba nhân vật nữ chính trong Yêu rất mỹ vị trải qua những cuộc đấu tranh và có những cuộc trò chuyện không liên quan đến nam giới

Các nhà sản xuất và đạo diễn cũng phải xem xét các quy định của chính phủ, trong khi không mã hóa chính xác nên và không nên viết các nhân vật như thế nào, có xu hướng khuyến khích các giá trị gia đình truyền thống. Do “mức độ kiểm soát cao đối với nội dung tư tưởng của các bộ phim truyền hình”, Ya-chien Huang của Đại học Tamkang đã viết trong cuốn sách TV Drama in China năm 2008. “Trong hầu hết các trường hợp, các nhà sản xuất áp đặt chế độ tự kiểm duyệt để kiếm tiền và tránh rắc rối.” Quy tắc chung của Cục Phát thanh và Truyền hình Trung Quốc về Sản xuất Nội dung Truyền hình từ năm 2016 bao gồm cấm “quan hệ tình dục bất bình thường” và “thúc đẩy quan điểm không lành mạnh về hôn nhân.”

Một số khán giả Trung Quốc trích dẫn những ví dụ tích cực về các bộ phim và chương trình quốc tế đang cố gắng miêu tả phụ nữ một cách thực tế hơn và theo nhiều cách đa dạng hơn. Người xem Su Jing, một chuyên gia tiếp thị 38 tuổi, cảm thấy phim bộ phương Tây như The Good Fight (2017) và My Brilliant Friend có nhiều “tính nhân văn” hơn. Cô nói với The World of Chinese: “Họ là những con người có sự nghiệp, những chuyện tình lãng mạn và những mối quan tâm. Họ không chỉ là người mẹ và người vợ đóng vai trò là dẫn chuyện, mà còn là những nhân vật hoàn hảo.”

Trong In the Heat of the Sun, nhân vật chính tuổi teen cố gắng tán tỉnh một phụ nữ sành điệu có thân hình đầy đặn

Một số đạo diễn đang cố gắng tạo ra những nhân vật hoàn hảo này, mặc dù Li Yingyi nhận xét rằng rất nhiều thách thức cho đạo diễn nữ để nhận được sự chú ý của các nhà sản xuất với các dự án này “trừ phi chúng tôi [có thể] đưa ra một số ví dụ [về các chương trình thành công] có thể thu hút đầu tư.” Theo một nghiên cứu của One International Film Festival, liên hoan phim duy nhất của Trung Quốc tập trung vào phụ nữ, chỉ có khoảng 10% phim nội địa được sản xuất mỗi năm từ năm 2017 đến năm 2021 là do phụ nữ làm đạo diễn và khoảng 24% phim chủ yếu xoay quanh chủ đề phụ nữ hoặc nữ quyền, chẳng hạn sự phát triển cá nhân của phụ nữ và các mối quan hệ.

Li Yingyi đã thực hiện một bộ phim dựa trên cuộc sống của những bà nội trợ, chủ yếu lấy cảm hứng từ trải nghiệm của chính cô. “Mẹ tôi là một bà nội trợ, và xung quanh tôi toàn các bà nội trợ,” Li Yingying cho biết, đề cập rằng bộ phim sẽ nói về một bà nội trợ cố gắng có thai trong ba năm qua và tiết lộ một bí mật của bản thân. Li Yingying không lo lắng về thị trường, vì cô tin rằng khán giả trẻ vẫn muốn xem loại phim này.

Phim bộ truyền hình Trung Quốc được đánh giá cao trên các trang web đánh giá trong những năm gần đây vì miêu tả một chiều của họ về các nhân vật nữ

Li Yingying không tiết lộ thông tin chi tiết về các nhân vật nữ trong phim của cô, nói với The World of Chinese rằng cô không muốn làm cho bất di bất dịch. “Sẽ có một nhân vật nữ rất quan trọng trong phim của tôi, và tôi sẽ tập trung vào nhân vật đó và khám phá tính cách, môi trường xã hội của cô ấy và mối quan hệ của cô với những người khác trong thời gian cụ thể đó.”