• Trong kỷ nguyên Netflix, Hollywood muốn biết: Thế nào là một bộ phim?

• Netflix đấu Hollywood: Cuộc chiến định đoạt tương lai điện ảnh

Viện Hàn lâm điện ảnh vừa ra khỏi một trong những mùa giải thưởng gần như hỗn loạn nhất những năm gần đây chưa lâu thì rắc rối mới lại dấy lên, tô đậm nét một câu hỏi hiện sinh hóc búa nhất mà tổ chức 91 năm tuổi này đang phải đối mặt.

Và đứng sau sự hỗn loạn này không phải người hô hào đám đông nào mà chính là nhà làm phim có lẽ là được kính trọng nhất Hollywood: Steven Spielberg.

Đạo diễn Steven Spielberg

Vào 1 tháng 3, chỉ vài ngày sau lễ trao giải Oscars, các báo đưa tin Spielberg dự định đề xuất thay đổi luật tại cuộc họp Ban điều hành Viện Hàn lâm tháng 4 nhắm tới việc công bằng sân chơi giữa Netflix — vừa nhận đề cử Phim hay nhất năm nay cho Roma của Alfonso Cuarón — và các nhà phát hành truyền thống khi cân nhắc cho Oscar.

Kế hoạch của Spielberg — mà, một số người đồn đoán là có thể yêu cầu phim chiếu độc quyền ở các rạp ít nhất một tháng mới đạt điều kiện tranh giải Phim hay nhất — đặt hai thế lực đối đầu nhau trong ngành phim ảnh vào một cuộc đụng độ, đẩy các nhà làm phim và phát hành truyền thống đấu với một tay chơi quyền lực mới ở Hollywood đã vươn lên mạnh mẽ bằng cách phá hủy một lề lối kinh doanh kéo dài đã hàng thế kỷ.

Gặp nguy, cho cả Viện Hàn lâm và toàn ngành điện ảnh, không chỉ là quyền giành Oscar tương lai mà cả định nghĩa phim ảnh là gì trong bối cảnh giải trí đang thay đổi chóng mặt ngày nay.

“Steven có ý kiến mạnh mẽ về sự khác biệt giữa chiếu trực tuyến và ngoài rạp,” một phát ngôn viên cho công ty sản xuất của Spielberg, Amblin Entertainment, nói vào tuần cuối tháng 2. “Ông sẽ vui nếu những người khác tham gia [chiến dịch của ông] khi nó diễn ra [ở buổi họp ban điều hành]. Ông sẽ xem chuyện gì xảy ra.” (Quy định hiện giờ của Viện Hàn lâm, có hiệu lực bắt đầu từ 2012, không yêu cầu một khung thời gian chiếu rạp độc quyền.)

Biên kịch-đạo diễn Alfonso Cuarón nhận một trong ba giải Oscar cho Roma trong Lễ trao giải Oscar lần thứ 91

Với tin tức về kế hoạch của Spielberg nổ ra, các chiến tuyến đã hình thành. Một số người trong viện hoan hô đạo diễn đã đứng lên đối đầu với Netflix, nói việc sống còn là tổ chức này phải đưa ra lằn ranh khi các dịch vụ trực tuyến làm mờ ranh giới giữa điện ảnh và truyền hình.

“Viện Hàn lâm không được lập ra cho các phim không chiếu rạp,” nhà sản xuất và cựu điều hành hãng phim Bill Mechanic, trước từng là thành viên Ban điều hành Viện Hàn lâm, nói với Los Angeles Times vào ngày 4 tháng 3. “Việc các dịch vụ trực tuyến đang làm là tốt; đó là một đỉnh cao của truyền hình. Nhưng không phải đỉnh cao của điện ảnh. Khác biệt về trải nghiệm xem rạp là điều khiến giải Oscar độc đáo. Nếu bạn bỏ sự phân loại đó, thì không còn khác biệt giữa giải Oscar và Emmy nữa.”

Tuy nhiên, những người khác lại tranh luận rằng Netflix đã chứng tỏ xứng đáng một chỗ ở bàn họp của Viện Hàn lâm qua việc ủng hộ các tiếng nói đa dạng và chứng tỏ sẵn lòng đánh cược vào mọi loại phim hướng tới người trưởng thành mà các hãng phim lớn đa phần đã bỏ qua trong những năm gần đây. Họ coi Spielberg và những người cùng giọng với ông là lỗi thời với các thay đổi cả trong nội dung và cách phát hành phim.

Từ trái sang: Scott Stuber, Gabriela Rodriguez, Alfonso Cuaron, Yalitza Aparicio, Marina de Tavira và Nico Celis tại buổi chiếu ra mắt Roma ở Nhà hát Ai Cập, Los Angeles. Một điều hành của Netflix nói công ty rất cất công cho Roma một đợt chiếu rạp chuẩn chỉnh

Đạo diễn Ava DuVernay, đã làm việc cả với Netflix lẫn các hãng phim lớn — trong đó có Selma được đề cử Phim hay nhất — kêu gọi chống lại kế hoạch của Spielberg, viết trên Twitter, “Đây là một buổi họp của Ban điều hành. Và các thành viên phân ban thông thường không thể có mặt. Nhưng tôi hy vọng nếu là thật, quý vị sẽ cho các nhà làm phim vào họp hay đọc lời tuyên bố từ các đạo diễn có ý kiến khác như tôi.”

Vào ngày 3 tháng 3, Netflix đưa ra một lời đáp lại sắc gọn trên Twitter của họ. “Chúng tôi yêu điện ảnh,” bài đăng tuyên bố. “Một số thứ khác chúng tôi cũng yêu, đó là: Khả năng tiếp cận cho những người không phải lúc nào cũng chi nổi việc đi xem phim, hoặc sống ở những thị trấn không có rạp phim. Cho mọi người, ở mọi nơi thưởng thức những phim mới cùng một lúc. Cho các nhà làm phim thêm cách để chia sẻ nghệ thuật. Những thứ này không loại trừ lẫn nhau.”

Đề nghị của Spielberg theo sau một mùa Oscar bầm dập khi những đấu thủ tranh giải Phim hay nhất tố Netflix tung số tiền kỷ lục làm chiến dịch vận động cho Roma. Các báo cáo đưa tin con số trong khoảng từ 20 đến 40 triệu USD để quảng bá cho bộ phim có kinh phí 15 triệu USD của Cuarón.

Đạo diễn Ava DuVernay, đã làm việc cả với Netflix lẫn các hãng phim lớn, kêu gọi chống lại kế hoạch của Spielberg

Trước giải Oscar, nhiều cố vấn giải thưởng, nói không chính thức với Los Angeles Times, công kích dịch vụ trực tuyến này cố gắng mua giải Oscar Phim hay nhất.

Spielberg ít cẩn trọng hơn. Cùng đại diện với đạo diễn Peter Farrelly của Green Book và là người ủng hộ bộ phim này thắng Oscar từ những ngày đầu, Spielberg tung lời mắng nhiếc không che đậy vào Netflix một tuần trước lễ trao giải Oscar tại giải Hiệp hội Âm thanh Điện ảnh.

“Tôi hy vọng tất cả chúng ta tiếp tục tin rằng đóng góp lớn nhất ta có thể làm ở vị thế nhà làm phim là cho khán giả trải nghiệm điện ảnh rạp chiếu,” Spielberg nói. “Tôi là một người có niềm tin vững chắc rằng rạp chiếu phim cần tồn tại mãi mãi.”

Từ một đợt phát hành hạn chế vào tháng 11 ba tuần trước khi ra mắt trên trang trực tuyến, Roma chiếu ở 1.100 rạp phim khắp thế giới, theo lời Netflix. Con số đó bao gồm 250 điểm ở Mỹ, dù các chuỗi rạp tên tuổi từ chối chiếu bộ phim vì Netflix không tuân theo khung thời gian phát hành truyền thống. (Bộ phim vẫn còn chiếu ở hai rạp trong khu vực Los Angeles.)

Netflix có đội hình phim ấn tượng khác có khả năng tranh giải năm nay, đứng đầu là bộ phim tội phạm đắt tiền The Irishman của Martin Scorsese (phải), cho nhà làm phim đoàn tụ với Robert De Niro (trái)

Một điều hành của Netflix, không được phép bình luận công khai về vấn đề, nổi sùng với ý kiến đây là dạng phát hành “lấy lệ”, nói công ty rất cất công cho Roma một đợt chiếu rạp chuẩn chỉnh.

“Chúng tôi nợ bộ phim và chúng tôi nợ chiến dịch, nhưng chúng tôi cũng biết nếu chúng tôi không làm đúng, các nhà làm phim khác sẽ chất vấn chuyện làm việc với công ty về sau,” nhà điều hành của Netflix nói.

Đúng thế, Netflix có đội hình phim ấn tượng khác có khả năng tranh giải năm nay, đứng đầu là bộ phim tội phạm đắt tiền The Irishman của Martin Scorsese, cho nhà làm phim đoàn tụ với Robert De Niro. Các tựa phim đáng kể khác có The King của David Michôd và The Last Thing He Wanted của Dee Rees.

Hôm 6/3, Netflix phát hành bộ phim tội phạm gay cấn Triple Frontier ngoài rạp, một tuần trước khi có thể xem nó trực tuyến. Trong một phỏng vấn gần đây, một trong các ngôi sao của phim, Ben Affleck, nói về làm việc với dịch vụ trực tuyến này, “Rất phấn khích vì bạn có cảm giác mình đang định nghĩa tương lai của điện ảnh và phát hành phim.”

Anh em Coen (trái) trên trường quay hợp tuyển The Ballad of Buster Scruggs

Mặc cho các lo lắng của Spielberg, một số nhà làm phim tên tuổi đã làm việc với Netflix — bao gồm anh em Coen, với phim hợp tuyển The Ballad of Buster Scruggs nhận ba đề cử Oscar — nói rằng, xét về mọi mặt, họ coi công ty là một thế lực phe thiện.

“Nhìn xem, họ là những người đang đầu tư vào những phim như thế này,” Joel Coen nói với Los Angeles Times vào tháng 11/2018. “Có nhiều thảo luận về cách phim được trình chiếu, việc chúng có phát hành ngoài rạp hay chỉ lên thẳng hạ tầng… và đó là một thảo luận quan trọng. Nhưng tôi nghĩ vấn đề tối trọng đó là họ là những người đứng lên và chi tiền cho những phim không dựa trên truyện tranh Marvel hay những chuỗi phim hành động lớn hay kiểu thế, mà bây giờ đang là tất cả chuyện làm ăn của các hãng phim.”

Với hai phe phái chuẩn bị cho một cuộc chiến gai góc, một số nhà làm phim đã đề xuất ý kiến giải quyết bế tắc này.

Trên Twitter, đạo diễn Sean Baker đã đưa ra một “gói rạp chiếu” cho gói thanh toán của Netflix, với một khoản phí danh nghĩa, sẽ cho phép những người đăng ký dịch vụ trực tuyến được xem phim Netflix ở rạp miễn phí. “Chúng ta cần tìm giải pháp… trong đó mọi người chịu nhau một chút… để giữ cho cộng đồng điện ảnh (bao gồm chủ rạp chiếu, liên hoan phim và nhà phát hành cạnh tranh) sống và làm việc,” đạo diễn bộ phim The Florida Project, viết.

Triple Frontier được Netflix phát hành rạp hôm 6/3, trước khi phát trực tuyến một tuần

Trong khi đó, biên kịch-đạo diễn Paul Schrader, khen ngợi Netflix vì cho phép “các phim tài chính hạn hẹp có một hạ tầng,” dù ông cũng tự hỏi không biết bộ phim đầy tính thách thức First Reformed năm ngoái của mình nếu được Netflix mua lại và “ném vào chạn của họ” thì có tìm được khán giả hay không. Schrader đề xuất “các rạp câu lạc bộ” như Alamo Drafthouse đưa ra một hệ thống trực tuyến hai tầng. “Mô hình phân phối đang dịch chuyển,” ông viết trên Facebook. “Không đơn giản là chuyện rạp chiếu đối đầu trực tuyến nữa.”

Vẫn chưa biết Viện Hàn lâm sẽ giải quyết vấn đề Netflix ra sao – nếu thực sự là họ giải quyết. 54 thành viên của Ban điều hành, đã bị ép phải rút lại một số các đề xuất lớn trong năm ngoái, cho thấy không hề đồng thuận về viễn cảnh tương lai của tổ chức, và ý kiến của ban điều hành về Netflix nghe nói khác nhau một trời một vực. (Bản thân trưởng ban nội dung của Netflix Ted Sarandos đã có cuộc đua không thành công vào vị trí ban điều hành năm ngoái.)

Nhưng một số thành viên của viện đang âm thầm cổ vũ cho Spielberg vì, theo quan điểm của họ, ông bảo vệ sự toàn vẹn của giải Oscar và cố gắng tạo ra một hệ thống quy tắc có lợi cho mọi người.

Đáp lại Spielberg, Netflix đưa ra một tuyên bố sắc gọn trên Twitter của họ: “Chúng tôi yêu điện ảnh.”

“Spielberg chỉ đang tiến vào khoảng trống quyền hành bởi vì không còn ai như ông ấy nữa,” một thành viên của Viện Hàn lâm, từ chối phát biểu công khai do tính nhạy cảm của chủ đề, nói. “Đây không phải là việc trừng phạt Netflix mà là làm cho sân chơi công bằng cho mọi người. Làm phim hay, phát hành tại rạp, chơi theo luật và mọi thứ đều ổn.”