• Trong kỷ nguyên Netflix, Hollywood muốn biết: Thế nào là một bộ phim?

• Steven Spielberg nhắm vào quyền dự tranh Oscar của Netflix: Chiến tuyến được vạch ra ở Hollywood

Julia Roberts tại Oscars 2019

Khi Julia Roberts bước lên sân khấu lễ trao giải Oscar 2019 công bố người chiến thắng Phim hay nhất, tất cả chúng ta đều tưởng mình biết chuyện gì sắp xảy ra. Roma, bức thư tình của Alfonso Cuarón gửi thành phố Mexico, đã thắng hai Quả cầu vàng, bốn giải BAFTA và ba giải Oscar vào tối hôm đó. Nhưng khi Roberts mở phong bì ra đọc, đó là Green Book.

Phản ứng dữ dội xảy ra ngay và luôn: Spike Lee nói với các phóng viên ở hậu trường rằng “trọng tài xử sai rồi” còn tờ Los Angeles Times đã gọi bộ phim này là “phim tệ nhất thắng giải Phim hay nhất từ sau Crash”. Phải chăng Roma vuột mất giải thưởng vì là một bộ phim chính kịch đen-trắng có phụ đề và không có ngôi sao được quốc tế được công nhận? Hay bởi vì Hollywood vẫn không thể chấp nhận nổi ý tưởng một xuất phẩm của Netflix lại được trao giải Phim hay nhất?

Đạo diễn Alfonso Cuarón (trái) trên trường quay Roma

Dịch vụ phát trực tuyến toàn cầu này lâu nay đã chịu đựng cuộc chiến khó khăn với ngành công nghiệp điện ảnh kể từ lần đầu tiên đầu tư bỏ vốn làm phim nguyên bản. Được thành lập vào năm 1997, kinh doanh cho thuê và bán DVD, một thập kỷ sau đó Netflix đã mở rộng sang dịch vụ phát trực tuyến dựa trên thuê bao. Lần đầu tiên Netflix có phim đáng mặt ứng viên Oscar là vào năm 2015 với Beasts of No Nation, một bộ phim chiến tranh tập trung vào diễn xuất bùng nổ của Idris Elba. Công ty đã mua quyền phát hành bộ phim này với giá 12 triệu đôla, phát hành đồng thời tại các rạp chọn lọc và trực tuyến — do đó tuân thủ các quy định của Viện Hàn lâm yêu cầu các bộ phim phải công chiếu lần đầu ở rạp mới đủ điều kiện tranh giải. Mặc dù được công nhận tại các giải thưởng BAFTA, Quả cầu vàng và SAG, bộ phim đã không nhận được bất cứ đề cử Oscar nào. Một số chuỗi rạp chiếu phim ở Mỹ tỏ ra thù địch, xem việc phát hành trực tuyến của bộ phim này là vi phạm khung thời gian phát hành độc quyền 90 ngày (thời gian thông thường để phim chuyển từ rạp chiếu sang DVD). Kết quả là, bốn chuỗi nhà rạp lớn nhất nước Mỹ — AMC, Regal, Cinemark và Carmike — đã tẩy chay bộ phim và hạ nó xuống thành phiên bản chiếu hạn chế tại các rạp chiếu độc lập. Rốt cuộc, tại sao họ phải ủng hộ cái thứ có thể đe dọa mô hình phát hành rạp bằng cách giữ người hâm mộ điện ảnh ở nhà kia chứ?

Beasts of No Nation

Netflix đời nào chưa chiến mà đầu hàng. Họ đã tìm kiếm các hạ tầng danh giá cho phim của họ, ra mắt cỗ xe điện ảnh Okja của Tilda Swinton và The Meyerowitz Stories của Noah Baumbach tại Cannes năm 2017. Cả hai phim tham gia tranh giải Cành cọ vàng, nhưng sự hiện diện của chúng tại liên hoan này đã thu hút chỉ trích từ Liên đoàn Rạp chiếu phim Pháp và chủ tịch ban giám khảo Pedro Almodóvar, người lập luận rằng các bộ phim dự thi nên được làm cho màn ảnh rộng. Cannes đã phản ứng bằng một quy định mới yêu cầu các phim tranh giải phải cam kết phát hành tại các rạp chiếu phim của Pháp, điều mà Netflix vẫn chống lại vì theo luật của Pháp, một bộ phim chỉ có thể xuất hiện trên các hạ tầng trực tuyến ở Pháp ba năm sau khi phát hành rạp. Giám đốc điều hành của Netflix, Reed Hastings đã vạch trần trên Facebook, viết rằng, “Định chế này đồng lòng nỗ lực chống lại chúng tôi.”

Thực tế không đơn giản như thế. Trước thềm liên hoan năm 2018 khi luật mới sẽ có hiệu lực, giám đốc Liên hoan Cannes, Thierry Frémaux nói với Variety, “Netflix được chào đón tham dự Cannes không tranh giải.” Giám đốc nội dung của Netflix Ted Sarandos đã trả lời bằng cách rút toàn bộ phim rời khỏi Cannes, nói, “Tôi không nghĩ có bất kỳ lý do nào đến dự mà không tranh giải... chúng tôi sẽ chọn là tương lai của điện ảnh. Nếu Cannes chọn mắc kẹt trong lịch sử điện ảnh, thì được thôi.” Cách tiếp cận của Sarandos trái ngược với các dịch vụ phát trực tuyến như Amazon Studios, chơi theo luật. Với Manchester by the Sea của Kenneth Lonergan, Amazon đã sắp xếp một đợt phát hành rạp truyền thống và đề cao khung thời gian phát hành kéo dài hàng tháng trước khi đưa bộ phim lên Amazon Prime. Họ đã được đền đáp: Manchester by the Sea trở thành phim đầu tiên từ một dịch vụ phát trực tuyến được đề cử Phim hay nhất và mang về hai giải Oscar.

Đạo diễn Dee Rees (phải) và diễn viên Mary J. Blige trên trường quay Mudbound

Nhưng để thành công Netflix sẽ phải thay đổi mạnh mẽ mô hình phát hành. Mudbound của đạo diễn Dee Rees đánh dấu một bước ngoặt lớn. Bộ phim được công chiếu trực tuyến cùng lúc với bản phát hành rạp kéo dài một tuần và Netflix đã vận động dữ dội để lấy cho bộ phim này bốn đề cử Oscar. Mặc dù không có đề cử Phim hay nhất, bộ phim đã cung cấp một số cột mốc đầu tiên trong lịch sử Viện Hàn lâm: Rees là người phụ nữ da đen đầu tiên được đề cử cho Kịch bản chuyển thể hay nhất; Mary J Blige là người đầu tiên được đề cử diễn xuất và ca khúc trong phim cùng năm; và Rachel Morrison là người phụ nữ đầu tiên được đề cử quay phim. Mudbound về nhà tay không, nhưng uy tín gia tăng của Netflix đã tạo tiền đề cho họ thống trị năm sau.

Các phiên bản phát hành năm 2018 của họ bao gồm Private Life của Tamara Jenkins, 22 July của Paul Greengrass, và The Ballad of Buster Scruggs của anh em Coen – nhưng không ai nhận được sự ủng hộ tài chính như Roma. Bộ phim đã được phát hành rạp ba tuần trước khi ra mắt trên Netflix, cố vấn Oscar kỳ cựu Lisa Taback được thuê để dẫn dắt một chiến dịch mùa giải có giá hơn 25 triệu đôla, và không thể đưa Roma đến Cannes, Sarandos đã đưa nó đến Venice, nơi bộ phim này thắng giải thưởng cao nhất. Vào đêm Oscar, Roma đến gần tượng vàng Phim hay nhất hơn bất kỳ bộ phim Netflix nào trước đó, nhưng điều đáng lẽ kích hoạt sự ca tụng thì lại trở thành khởi đầu của một cuộc tấn công toàn ngành điện ảnh chống lại khổng lồ phát trực tuyến.

The Ballad of Buster Scruggs

Người phát ngôn của công ty chế tác của Steven Spielberg, Amblin Entertainment, nói với IndieWire rằng vị đạo diễn, là một thành viên Ban điều hành Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh, hy vọng đề xuất các quy tắc mới trong cuộc họp tiếp theo của Ban điều hành có thể yêu cầu các dịch vụ phát trực tuyến tham gia vào thời gian phát hành rạp dài hơn thời gian đang được yêu cầu để đủ điều kiện tranh giải Oscar. Điều này được đưa ra sau khi bức thư ngỏ của Liên đoàn Nghệ thuật Điện ảnh gửi Liên hoan phim Berlin, trong đó chỉ trích việc đưa vào bộ phim Elisa & Marcela của Netflix và mô tả công ty này là một trong “những hiểm họa cho các rạp chiếu phim là nơi dành cho văn hóa và sự đa dạng văn hóa của thị trường điện ảnh.” Tim Richards, Giám đốc điều hành chuỗi rạp chiếu Vue International, nói với Sky News: “Một bộ phim được định nghĩa là một thứ phát hành rạp đại trà — vì vậy nó thực sự là điện ảnh. Netflix và các dịch vụ phát trực tuyến là ngành kinh doanh giải trí gia đình.”

Lập luận này rất phức tạp bởi những người bật lên bảo vệ Netflix: những nhà làm phim đã dựa vào công ty này để phát hành tác phẩm của họ khi các hãng phim truyền thống sẽ không làm. Ava DuVernay, đạo diễn của Selma và A Wrinkle in Time, đã ‘tweet’: “Một trong những điều tôi đánh giá cao về Netflix là họ phát hành tác phẩm da đen xa và rộng. Tôi vừa mới có một bộ phim được phát hành rộng khắp thế giới. Không phải Selma. Không phải Wrinkle. Đó là 13th. Nhờ Netflix. Vậy đó.” Dự án tiếp theo của cô, một phim bộ truyền hình ngắn tập về Central Park Five có tên When They See Us, cũng do Netflix bỏ vốn và sẽ có mặt ở 190 quốc gia. Franklin Leonard, nhà sáng lập The Black List, cuộc khảo sát hàng năm của Hollywood về các kịch bản phim hay nhất nhưng chưa được sản xuất, nói thêm: “Có thể Steven Spielberg không biết được là một phụ nữ hay một người da màu có phim được làm trong hệ thống kế thừa ngàn đời này thì khó khăn đến mức nào. Trong sự nghiệp phi thường của mình, chính xác thì ông không sản xuất hoặc điều hành sản xuất phim do họ đạo diễn.”

Steven Spielberg

Đối với nhiều nhà làm phim, Netflix không chỉ khuếch đại những tiếng nói bên lề, mà còn đầu tư cho những dự án nếu không có họ thì không thể được thực hiện. Đội hình đáng gờm của năm 2019 bao gồm bộ phim chính trị The Last Thing He Wanted của Dee Rees có Anne Hathaway và Willem Dafoe đóng chính; The King của David Michôd với Timothée Chalamet, Robert Pattinson và Lily-Rose Depp; The Laundromat nói về Hồ sơ Panama của Steven Soderbergh với Meryl Streep và Gary Oldman; và phim ly kỳ gangster thai nghén đã lâu của Martin Scorsese, The Irishman, ứng viên hàng đầu cho giải Oscar năm 2020. Phát biểu tại Liên hoan phim quốc tế Marrakech vào tháng 12 năm 2018, Scorsese nói, “The Irishman là một bộ phim đầy rủi ro. Năm đến bảy năm nay không ai khác muốn bỏ vốn cho bộ phim này. Netflix đã chấp nhận mạo hiểm.”

Được lên kế hoạch cho một phiên bản phát hành mùa thu thân thiện với giải thưởng, đó có thể là hộ chiếu hợp lệ cho Netflix trong mắt ngành công nghiệp điện ảnh. The Irishman thậm chí còn khiến giám đốc Liên hoan Cannes Frémaux phải xem xét lại lập trường của liên hoan đối với các dịch vụ phát trực tuyến, với The Hollywood Reporter viết rằng một thỏa hiệp có thể được đề xuất khi các tựa phim Netflix sắp tới được phép tranh giải với điều kiện là, nếu thắng Cành cọ vàng, Netflix phải cam kết phát hành bộ phim đó trong rạp chiếu ở Pháp. Khi được liên lạc để lấy nhận xét, người đứng đầu quan hệ báo chí của Cannes nói với Vogue rằng, “các cuộc thảo luận với Netflix vẫn đang tiếp diễn. Tại thời điểm này, chúng tôi không có gì mới để tuyên bố.”

Ava DuVernay

Các đạo diễn khác đã cân nhắc về nhu cầu hợp tác giữa các chủ rạp, các liên hoan phim và các nhà phát hành. Sean Baker (The Florida Project) đã đề xuất “phát hành rạp bậc thang” cho phép thuê bao của Netflix trả một khoản phí danh nghĩa để xem các bộ phim của dịch vụ trực tuyến này ở rạp miễn phí, trong khi Paul Schrader (First Reformed) đề nghị các rạp chiếu liên minh với các hệ thống trực tuyến để phát hành hai-tầng. “Các mô hình phát hành đang thay đổi không ngừng,” Schrader bổ sung. “Không đơn giản là phát hành rạp đối đầu với phát hành trực tuyến.” Nhưng trong suốt cuộc tranh cãi, Netflix không hề thỏa hiệp, và thành công của họ đã thúc đẩy các hạ tầng trực tuyến khác đi theo. Người đứng đầu Amazon Studios, Jennifer Salke, gần đây đã công bố kế hoạch cho một chiến lược phát hành linh hoạt hơn với nhiều bộ phim bỏ qua phát hành rạp chiếu; và sự phát triển của các dịch vụ phát trực tuyến của Disney, AT&T và Apple có thể là điềm báo cho tương lai của phát hành trực tuyến trước mà Netflix luôn hình dung cho ngành điện ảnh.

Robert de Niro và Martin Scorsese (phải) trên trường quay The Irishman

Bất luận các cuộc thảo luận của họ với Cannes và Viện Hàn lâm có kết quả gì, một điều đã rõ — bất chấp sự chống đối ban đầu, Netflix sẽ chậm nhưng chắc chắn làm thay đổi cuộc chơi.