• Bom tấn cuối cùng trụ lại: Tenet của Christopher Nolan có thể cứu điện ảnh khỏi Covid-19 không?

Cái tên thường xuất hiện nhất trong các cuộc thảo luận gây sốt về những bộ phim mà người ta khao khát được xem khi rạp chiếu mở cửa lại là bộ phim ly kỳ khoa học giả tưởng high-concept mới nhất của Christopher Nolan, Tenet

Kể từ khi các rạp chiếu phim đóng cửa vào mùa xuân năm nay, người ta đã nói về những bộ phim mà họ khao khát được xem khi những cánh cửa đó mở trở lại. Với một số người, đó là Wonder Woman 1984, với số khác, đó là bộ phim Bond cuối cùng của Daniel Craig, No Time To Die. Nhưng cái tên thường xuất hiện nhất trong các cuộc thảo luận gây sốt này là bộ phim ly kỳ khoa học giả tưởng high-concept mới nhất của Christopher Nolan, Tenet.

Quay trở lại hồi tháng 3, khi một số phim hoãn phát hành nhiều tháng và nhiều phim khác chuyển sang phát trực tuyến, Warner Bros khẳng định Tenet sẽ xuất hiện trên màn ảnh rộng khắp nơi vào giữa tháng 7. Sẽ không dời, cũng như không chuyển thẳng đến Netflix hoặc Amazon. Việc phát hành nó, giống như chim bồ câu quay về với con tàu của Noah, sẽ biểu thị rằng đi xem xinê đã quay trở lại.

Thật không may, như các nhân vật trong kịch bản của Nolan không ngừng phát hiện, sự đời không phải lúc nào cũng diễn ra như mong đợi. Vào tháng 6, các giám đốc điều hành của Warner đã chấp nhận rằng tình hình không được cải thiện nhanh chóng như họ kỳ vọng, đặc biệt là ở Mỹ. Với kinh phí được báo cáo là hơn 200 triệu đôla (154 triệu bảng Anh), Tenet phải được nhiều khán giả xem thì mới có thể hòa vốn, và do đó, việc phát hành của nó bị lùi lại vào cuối tháng 7, rồi đến giữa tháng 8. Và bây giờ... à, kế hoạch hiện tại là Tenet sẽ mở màn khắp thế giới vào ngày 26 tháng 8, và ở một số thành phố của Mỹ vào ngày 3 tháng 9, tùy thuộc vào mức độ an toàn.

Nolan tìm thấy cảm hứng điện ảnh hơn là truyện tranh cho bộ ba Hiệp sĩ bóng đêm của anh, với Heath Ledger trong vai Joker

Dù chuyện gì xảy ra đi nữa, việc mở cửa trở lại các rạp chiếu phim nên được gắn với một trong những vị thần hộ mệnh của xinê. Nolan từ lâu đã là một trong những người cổ vũ nhiệt tình và hiểu biết nhất cho điện ảnh, một người luôn cố gắng truyền niềm đam mê của mình đối với loại hình truyền thông này cho bất kỳ ai chịu lắng nghe. Anh thích làm phim về những người đàn ông bị ám ảnh, và không ai ám ảnh về xinê hơn Nolan.

Chủ đề yêu thích của Nolan khi nói chuyện với các nhà báo và Hỏi & Đáp với khán giả là sự trung thành của anh đối với phim nhựa và Imax - “định dạng phim tốt nhất từng được phát minh” - cũng như sự phản đối của anh đối với phim kỹ thuật số và 3D. “Làm phim nhựa rẻ hơn,” Nolan giải thích với Hiệp hội Đạo diễn Hoa Kỳ hồi năm 2012, “đẹp hơn rất nhiều, đó là công nghệ đã được biết đến và hiểu rõ hàng trăm năm nay và cực kỳ đáng tin cậy.” Tất nhiên, hầu như không có gì lạ khi một đạo diễn gắn bó với những chi tiết cơ bản trong nghề của họ, nhưng các đạo diễn người Anh khác cùng thế hệ với Nolan có nền tảng sân khấu (Sam Mendes) và truyền hình (Joe Wright), trong khi Nolan đã làm phim ngắn stpo-motion với chiếc máy ảnh Super 8 của cha khi còn nhỏ, và anh đã hoàn thành phim truyện đầu tiên của mình, Following (1998), bằng cách quay vào những cuối tuần với bạn bè và gia đình. Tương tự, một số người cùng thời với Nolan, như Edgar Wright và Alex Garland, say mê các bộ sưu tập truyện tranh cũng cỡ như say mê các đĩa DVD của họ. Nhưng trong các cuộc phỏng vấn Nolan về bộ ba Batman, anh luôn quay lại với các bộ phim làm điểm tham khảo thay vì các tiểu thuyết đồ họa.

Một trong những khoảnh khắc xúc động nhất của Interstellar là khi nhân vật phi hành gia của Matthew McConaughey xem những tin nhắn dồn đọng từ các con của anh

Superman của Richard Donner được yêu thích nhất. “Rõ ràng, một số cái trong phim đã lỗi thời, nhưng đó là một phim sử thi,” anh nói với tờ The Guardian vào năm 2005, “Tôi muốn làm sử thi về Người Dơi mà bạn mong phải chi năm 1979 đã có.” Anh cũng tỏ lòng tôn kính Blade Runner, Heat của Michael Mann và chuỗi phim James Bond: “Chúng ta đã nhẫn tâm cướp một số khía cạnh nhất định từ các phim James Bond,” anh thú nhận trong một phỏng vấn với Variety. Nhưng bản thân truyện tranh về Người Dơi chỉ nhận được không gì hơn một cái gật đầu tôn trọng nhưng lướt qua. Nolan, trước tiên và trên hết, là một người đam mê điện ảnh.

Thư tình gửi điện ảnh

Điều đó không chỉ rõ ràng trong các cuộc phỏng vấn mà còn trong phim của anh. Nhiều chủ đề cộng hưởng qua danh mục lưu của Nolan: ký ức, người cha vắng mặt, phụ nữ không đáng tin cậy. Nhưng bên dưới tất cả những điều đó là niềm đam mê quy trình làm phim, và cách sử dụng nó để đạt được những hiệu ứng không thể nào có trong biểu diễn sống hoặc trên ấn phẩm.

Christian Bale (phải) và Christopher Nolan trên trường quay The Prestige (2006)

Chẳng hạn, một trong những phân cảnh cảm động nhất trong Interstellar là khi nhân vật phi hành gia do Matthew McConaughey thủ vai xem tin nhắn dồn đọng của các con anh gửi và nhìn thấy, nhờ sự giãn nở thời gian ngoài trái đất, không có anh chúng đã trưởng thành ra sao. Đáp xuống một hành tinh xa lạ chẳng sao cả: không gì ảnh hưởng đến anh bằng lắng nghe âm thanh được ghi lại và nhìn thấy hình ảnh trên màn hình.

The Prestige là câu chuyện về hai nhà ảo thuật diễn trên sân khấu thời Victoria, nhưng cũng là câu chuyện về các đạo diễn Hollywood: chủ đề của nó là sự cống hiến và thiết bị cần thiết để khiến khán giả phải há hốc. Và nhiều phim của Nolan, từ Memento đến Dunkirk, hoàn toàn phụ thuộc vào kỹ thuật xinê - cụ thể là cách các cảnh có thể được xáo trộn theo thứ tự thời gian khác nhau.

Một số phim của Nolan - bao gồm Memento, do Guy Pearce và Carrie-Anne Moss (ảnh) đóng - hoàn toàn phụ thuộc vào kỹ thuật xinê

Bức thư tình tuyệt vời nhất của Nolan gửi đến điện ảnh là bức thư được gửi cách đây đúng một thập kỷ, Inception - và, như mọi khi, không ai trong đó đề cập đến điện ảnh. Bề mặt, bộ phim là một vụ trộm thần giao cách cảm. Leonardo DiCaprio trong vai Dom Cobb, một điệp viên công nghiệp tự do đánh cắp bí mật từ tâm trí vô thức của các ông trùm. Với một chút trợ giúp từ chiếc vali ma thuật đầy các nút bấm và dây nhợ, Cobb và nhóm của anh phóng chiếu bản thể ngoại cảm của họ vào giấc mơ của đối tượng mục tiêu, và trong khi những kẻ khờ tội nghiệp đó cho rằng họ đang ngủ quên như vẫn vậy hàng đêm, hình ảnh đại diện của Cobb chuyển động qua suy nghĩ của họ, thao túng họ nói ra chiến lược đầu tư dài hạn của công ty họ. Giống như rất nhiều tội phạm điện ảnh khác, anh ta đồng ý thực hiện “phi vụ chót”, thâm nhập vào giấc mơ của con trai một trùm công nghiệp, Robert Fischer (Cillian Murphy) và thuyết phục anh này phá bung tập đoàn năng lượng của cha mình.

Cái nổi bật về tất cả những điều này là không có giấc mơ nào trong Inception giống với những giấc mơ mà chúng ta có trong thực tế. Giấc mơ của chúng ta là phi logic, chắp vá và thay đổi, với các địa điểm cứ dịch chuyển và các khuôn mặt không ngừng thay đổi. Nhưng những giấc mơ trong phim này được sắp xếp chính xác chi tiết và được tổ chức chặt chẽ, với bối cảnh giống như những địa điểm thật và những người không bao giờ biến thành lừa hoặc bềnh bồng qua cửa sổ. Nolan có thể có nhiều khía cạnh, nhưng là một người theo chủ nghĩa siêu thực để so sánh với Luis Buñuel, David Lynch hay Charlie Kaufman, thì không phải.

Leonardo DiCaprio đóng vai chính trong Inception, bộ phim mà Nolan đã miêu tả là phim về chính nó

Thật kỳ lạ khi một câu chuyện xoay quanh những giấc mơ về cơ bản lại không hề mơ mộng. Nhưng Inception sẽ bớt khó hiểu hơn nếu bạn xem Dom và các đồng nghiệp của anh không phải là những gián điệp ngoại cảm, mà là một đoàn làm phim. Saito của Ken Watanabe là nhà sản xuất cấp vốn cho đoàn làm phim này. Dom là biên kịch kiêm đạo diễn tuyển dụng một nhóm cộng tác viên. Arthur (Joseph Gordon-Levitt) là trợ lý đạo diễn của anh. Ariadne (Ellen Page), kiến trúc sư mà anh thuê để dựng những cảnh quan trong mơ của Fischer, là nhà dựng phim. Và nam diễn viên chính là Eames (Hardy), có công việc đóng giả tư vấn của Fischer. (Các nhân vật trong The Prestige và bộ ba Batman cũng đang đóng các vai trò.) Cùng nhau, những giấc mơ mà họ tạo ra - một vụ bắt cóc trên đường phố, một liên lạc viên trong quầy bar khách sạn sang trọng, cuộc đột kích của biệt kích vào một căn cứ trên đỉnh núi đầy tuyết - không giống với những tưởng tượng mụ mị, kỳ quái chúng ta đều có sau khi ăn quá nhiều pho mát. Mà chúng giống với những bộ phim bom tấn hành động: như với bộ ba Batman, James Bond là nhân vật có ảnh hưởng lớn.

Rõ ràng Nolan quan tâm cái gì đi qua não của chúng ta trong giấc ngủ REM thì ít mà cái gì đi qua máy chiếu trong rạp chiếu phim mới là nhiều. “Tôi không có ý định làm một bộ phim về làm phim,” anh thừa nhận với Wired khi cách giải thích này được đưa ra cho anh vào năm 2010, “nhưng rõ ràng tôi đã tập trung vào quá trình sáng tạo mà tôi biết. Cách làm việc của nhóm rất giống với cách làm của chính bộ phim… Inception chắc chắn là một bộ phim về chính nó, nhiều như tôi nói về nó.” Không biết có phải đó là lý do Dom và êkíp của anh xâm nhập vào các tế bào màu xám của Fischer trong khi tất cả họ đang ở trên một máy bay xuyên Đại Tây Dương. Cuộc phiêu lưu chung của họ là một loạt các bộ phim chiếu trên chuyến bay.

Leonardo DiCaprio (giữa), Cillian Murphy (phải), và Christopher Nolan trên trường quay Inception (2010)

Nếu điều đó đặt ra câu hỏi tại sao Nolan vẫn chưa thực hiện một bộ phim đề cập rõ ràng đến nghề điện ảnh, thì câu trả lời là gần như anh đã làm rồi. Hai mươi năm trước, Nolan đã soạn kịch bản về Howard Hughes, kỹ sư tỉ phú và ông trùm Hollywood, mà anh gọi là “kịch bản hay nhất tôi từng viết”. Anh định đạo diễn kịch bản đó, với Jim Carrey trong vai chính, cho đến khi bộ phim tiểu sử Hughes của Martin Scorsese, The Aviator, ngáng đường. Nhưng gần đây nhất vào năm 2017, Nolan nói rằng đó là bộ phim “Tôi vẫn có ý định làm một ngày nào đó.”

Hiện tại - nói trộm vía - chúng ta có thể mong đợi sự xuất hiện của Tenet sắp tới, trong đó nhân vật người hùng của John David Washington tìm hiểu về một quy trình quay ngược thời gian bí ẩn. Trailer cho thấy cách Nolan đưa quy trình đó lên màn ảnh: anh quay một số cảnh một con tàu cắt ngang qua đại dương và một chiếc ô tô lao xuống đường, và sau đó anh chạy ngược cảnh quay đó. Thật đơn giản, thật kích thích và không thể thực hiện được trong một cuốn sách, vở kịch hay truyện tranh.

Christopher Nolan và John David Washington trên trường quay Tenet

Đó là điều khiến Tenet trở thành một dự án Nolan tinh túy. Đó là xinê thuần túy.