“Tôi đến từ một gia đình rất nghèo khổ, vì vậy tôi muốn lập nghiệp tại Singapore. Tôi dự kiến sẽ kiếm được tiền sau đó quay trở lại Bangladesh sống một cuộc sống tốt, nhưng thực ra rất khó khăn cho những người lao động nhập cư ở Singapore,” Feroz nói — anh đã tham dự Liên hoan phim quốc tế Berlinale lần thứ 70 hồi tháng 2 năm nay với đạo diễn I Dream of Singapore Yuan Bin, nhà sản xuất Dan Koh và bạn diễn Ethan Guo.

Muhammad Feroz Al Mamun trong một cảnh phim I Dream of Singapore của đạo diễn Lei Yuan Bin

Hành trình của Feroz là trung tâm của bộ phim tài liệu mới nhất của Lei, một trong 36 phim truyện được chọn cho hạng mục Toàn cảnh của Berlinale chiếu cho khán giả quốc tế. Bộ phim kể về việc Feroz lánh nạn ở DaySpace, thánh địa dành cho những người lao động nhập cư thất nghiệp được tổ chức Transient Workers Count Too (TWC2) phi lợi nhuận điều hành, giúp đỡ những người lao động nhập cư có lương thấp và bị bóc lột ở Singapore. Feroz bị mắc kẹt trong tình trạng bị bỏ mặc vì chấn thương công việc mà anh gặp phải trên một công trường xây dựng và tìm kiếm sự giúp đỡ từ TWC2.

Anh không bao giờ nhận được khoản bồi thường xứng đáng và quyền hợp pháp để tiếp tục làm việc tại Singapore. Ở phần cuối của bộ phim tài liệu, người ta nhìn thấy Feroz trên giường, ngây người nhìn vào máy quay, lặp lại cảnh phim mở màn.

Feroz nói rằng ‘Giấc mơ Bangladesh’ là có được một công việc nhà nước, nhưng nếu không có những mối quan hệ quan trọng thì không ai lấy được công việc như vậy.

Người lao động nhập cư ở Singapore khao khát ‘Giấc mơ Singapore’

‘Giấc mơ Singapore’, như những người bạn ở quê nhà gợi ý, có thể là một sự thay thế tốt.

“Tôi rất tò mò, có chút hãnh diện và cũng thích thú khi người ta nhìn Singapore như một đất nước rất giàu có và an toàn với những người tốt bụng, làm việc ở đó thì tuyệt” đạo diễn Lei nói.

Anh nói rằng, mặc dù giấc mơ của người nhập cư là điểm khởi đầu cho I Dream of Singapore, nhưng nó không liên quan trực tiếp đến các bộ phim như A Land Imagined, phim noir năm 2018 về sự mất tích của một công nhân nhập cư người Trung Quốc từ một công trình xây dựng ở Singapore.

“Thật là trùng hợp khi mà các nhà làm phim Singapore đang ngày càng làm nhiều phim về cùng một chủ đề,” anh nói. “Tôi đoán đây là những chủ đề phổ biến ở Singapore và chúng luôn có trong tâm trí của người Singapore chúng tôi.

Feroz (giữa) trong buổi hỏi đáp tại buổi chiếu ở Liên hoan phim Berlin bộ phim I Dream of Singapore

Kể từ đầu thiên niên kỷ, các nhà làm phim từ quốc gia Đông Nam Á này đã tập trung vào trải nghiệm Singapore. Chẳng hạn, Singapore Dreaming (2006) của Colin Goh và Woo Yen Yen là câu chuyện về một gia đình thuộc tầng lớp lao động địa phương tận tâm mua vé số trong sự tuyệt vọng để nhận ra ‘Giấc mơ Singapore’ gồm năm thứ: tiền mặt, thẻ tín dụng, căn hộ, thành viên câu lạc bộ đồng quê và xe hơi.

Phim tài liệu kỳ quặc của Tan Pin Pin Singapore GaGa (2005) theo chân các công dân thuộc nhiều tầng lớp xã hội – người bán hàng rong, nhạc sĩ, giáo viên - cố gắng sống sót trong một đất nước đang hiện đại hóa nhanh chóng.

Jack Neo, đã làm những phim bao gồm I Not Stupid (2002) và Homerun (2003), gây được tiếng vang lớn với người dân địa phương, là một đạo diễn cây nhà lá vườn khác thường có cái nhìn thông cảm về những thường dân Singapore cố cho bằng chị bằng em, thường tạo ra kết quả đắng.

Các thành viên đoàn làm phim I Dream of Singapore (từ trái sang): Feroz, Lei Yuan Bin và Ethan Guo

Các nhà làm phim từ đầu những năm 2000 đã mở mắt cho người xem hoàn cảnh của các công dân bình thường. Trong những năm gần đây, một thế hệ đạo diễn mới bao gồm Lei, Anthony Chen (Ilo Ilo, 2013) và Yeo Siew Hua (A Land Imagined, 2018), đã đặt một số câu hỏi mới trên màn ảnh rộng. Họ đã thu hút sự chú ý về giấc mơ của những người Singapore thượng đẳng, như được miêu tả trong bộ phim hài lãng mạn bom tấn Hollywood Crazy Rich Asians (2018), được xây dựng dựa trên khát vọng của những người lao động nhập cư như thế nào.

Chủ nghĩa hiện thực xã hội được miêu tả trong các bộ phim này không chỉ đạt được nhiều giải thưởng quốc tế, mà còn cho thấy thực tế cuộc sống ở Singapore cạnh tranh ảnh hưởng đến mọi thứ bậc và tầng lớp, nước ngoài hay địa phương, có người cảm thấy đau đớn hơn những người khác.

Lao động thu nhập thấp cho biết họ bị bóc lột và đau đớn nhận ra khoảng cách giữa họ và các tầng lớp đặc quyền trong cuộc khảo sát năm 2018 do Tiến sĩ Janil Puthucheary, chủ tịch của OnePeople.sg - cơ quan quốc gia thúc đẩy sự hòa hợp chủng tộc ở quốc đảo này - với kênh tin tức có trụ sở tại Singapore CNA.

Muhammad Feroz Al Mamun (tiền cảnh) và những người dân làng làm việc trên cánh đồng đay và thuốc lá ở Bangladesh từ I Dream Of Singapore

Theo một khảo sát tháng 2 năm 2020 của lpsos, công ty nghiên cứu thị trường toàn cầu, gần 4/5 trong số 913 người Singapore lứa tuổi 18 đến 64 đồng ý rằng nền kinh tế quốc gia nhằm tạo ra lợi thế cho người giàu và quyền lực.

Đối với lao động nhập cư liên tục đến Singapore với ý tưởng riêng về giấc mơ Singapore, tình trạng khó khăn y như đối với người dân địa phương, và thậm chí còn khó khăn hơn.

Ethan Guo, tổng giám đốc TWC2, nói rằng hầu như lao động nhập cư không được đối xử công bằng, điều này tạo ra nhận thức rằng người giàu và có mối quan hệ tốt luôn luôn có cửa trong khi người nghèo hoặc người ít di động xã hội không bao giờ được.

“Nói chung, sống ở Singapore rất khó khăn vì không hề có chỗ cho sự cảm thông, hay [có bất kỳ] sự cảm thông nào được xây dựng trong hệ thống,” Guo nói.

“Chờ đợi ở nơi trú ẩn là tất cả những gì họ làm,” đạo diễn Lei nói. “Vì những rào cản về ngôn ngữ và văn hóa, họ không có bạn bè người Singapore nào ngoài bạn cùng phòng người Bangladesh”

Thông qua cái nhìn của nhà làm phim Lei, khán giả được hiểu sâu về những rào cản quan liêu mà người lao động nhập cư phải vượt qua, cũng như sự cô đơn và nỗi nhớ nhà thấm vào cuộc sống hàng ngày của họ. “Chờ đợi ở nơi trú ẩn là tất cả những gì họ làm,” đạo diễn này nói. “Vì những rào cản về ngôn ngữ và văn hóa, họ không có bạn bè người Singapore nào ngoài bạn cùng phòng người Bangladesh.”

Sự cách biệt này cũng được thể hiện rõ trong A Land Imagined của Yeo, đã thắng giải Báo Vàng tại Liên hoan phim Locarno lần thứ 71 ở Thụy Sĩ, sự tuyệt vọng “rõ rệt” của người lao động nước ngoài hiện lên xuyên xuốt bộ phim.

“Không nhiều phim về trải nghiệm người nhập cư ở Singapore được thực hiện, điều mà tôi thấy rất lạ vì một phần tư dân số Singapore là người nhập cư,” đạo diễn nói. “Ít câu chuyện được kể về họ tập trung vào công việc và chức năng của họ trong xã hội.

“Tôi đã hy vọng tập trung vào cuộc sống của họ bên ngoài những nhóm lao động nước ngoài nghèo khó, cố gắng thể hiện tính nhân văn mà chúng ta chia sẻ, và cả những giấc mơ của họ.”

Con đường Serangoon ở khu Tiểu Ấn, Singapore trong một cảnh phim I Dream Of Singapore

Trái ngược với người lao động nhập cư trong A Land Imagined cố gắng tìm cách ra khỏi vùng sâu vùng xa ở Singapore, I Dream of Singapore của Lei quay lại hình ảnh vịnh Marina Bay Sands and Gardens hiện ra như một biểu tượng của khát vọng bắt nguồn từ tâm trí của Feroz.

Cuối cùng, Singapore không phù hợp với bức tranh mà anh đã hình dung. Bây giờ trở lại Bangladesh, giúp người cha ốm yếu của mình công việc đồng áng, Feroz nói anh rất vui khi có cơ hội sống ở Singapore.

“Tôi thích Singapore rất gọn gàng, sạch sẽ và có đồ ăn ngon,” anh nói. “Nhưng khi tôi làm việc ở đó thì khó khăn. Sếp của tôi luôn thúc đẩy chúng tôi phải nhanh hơn; chúng tôi không thể nghỉ ngơi được ba phút.”

Lei sử dụng góc nhìn của Feroz là một người nhập cư để thúc đẩy khán giả của mình thấy Singapore trong một cái nhìn mới. Anh cũng tìm cách khám phá các vấn đề chung như bất bình đẳng xã hội trong bối cảnh Singapore.

Một hình ảnh từ I Dream of Singapore của Lei Yuan Bin

Hiện đang làm biên tập viên và quay phim cho một bộ phim tài liệu mới về nỗi ám ảnh của người chuyển giới ở nước này, Lei sẽ nhìn đối tượng bằng con mắt cảm thông. “Tôi đang làm việc với một đạo diễn chuyển giới người Singapore,” anh cho biết.

Yeo cũng đang cố gắng kể những câu chuyện mà anh quan tâm; một vài trong số đó, theo anh, “chắc chắn sẽ nói về bối cảnh xã hội mà tôi sinh sống.”

Yeo đang phát triển một bộ phim dài về sự tồn tại của con người được gắn liền với việc tạo hình ảnh, và lấy bối cảnh thành phố-quốc gia giám sát cao này.

“Tôi nghĩ rằng thực tế là tất cả chúng ta đang cố gắng nhận ra các phiên bản riêng biệt của vùng đất tưởng tượng của chúng ta và, một cách tự nhiên, những người có đặc quyền hơn nhận ra điều đó nhiều hơn,” Yeo nói.

Đạo diễn-biên kịch A Land Imagined Yeo Siew Hua thắng giải Báo Vàng Liên hoan phim Lorcano

“Tuy nhiên, tôi tò mò: một nơi như Singapore có ý chí và năng lực để chứa hết những trí tưởng tượng đa dạng mà nó có trong chính nó không? Trí tưởng tượng tập thể này sẽ trông như thế nào? Tôi rất háo hức muốn biết.”