• Điện ảnh Làn Sóng Mới Hàn Quốc đưa Hàn Quốc lên bản đồ thế giới như thế nào

Đạo diễn đã sử dụng nhiều cách thức kể chuyện của Hollywood, trong khi giữ nội dung chất Hàn một cách chặt chẽ.

Văn hóa đại chúng Hàn Quốc phổ biến đầy rẫy ngày nay, thật hấp dẫn để cân nhắc rằng hồi những năm 90, nó không được đánh giá cao tại quê nhà, và không ai bên ngoài Hàn Quốc biết nhiều về nó.

Liên quan đến phim ảnh, sự thay đổi lớn đến từ việc phát hành Shiri — bộ phim bi tình hành động nhẹ nhàng của Jacky Kang Ge Yu vào năm 1999. Nổi tiếng là bom tấn Hàn Quốc đầu tiên, bộ phim phá vỡ kỷ lục doanh thu phòng vé tại nước nhà và kích thích sự quan tâm đến tiềm năng của phim ảnh thương mại Hàn Quốc ở châu Á và Mỹ. Mặc dù bản thân không bắt đầu hallyu [làn sóng văn hóa Hàn Quốc] nhưng bộ phim này là phương tiện để mang lại thành công của Làn sóng Hàn.

Thành công phi thường của Shiri đã cho các nhà làm phim Hàn Quốc bùng lên sự tự tin ‘khủng’ vào công việc của họ, và điều này cho phép họ thách thức thành công thế áp đảo của phim Hollywood ở Hàn Quốc. Nó thúc đẩy đầu tư vào công nghiệp điện ảnh và khuyến khích các công ty chế tác, được Hội đồng Điện ảnh Hàn Quốc (KOFIC) do chính phủ hỗ trợ, bán phim của họ cho những nhà phân phối nước ngoài.

Quan trọng hơn cả, thành công của Shiri đã làm người Hàn Quốc phấn khích về việc đến rạp xem phim nội địa, và điều này mở đường cho các thành công lớn như Joint Security Area, Friend, The Host, và sự trỗi dậy ngoạn mục của điện ảnh Hàn Quốc tại quê nhà và nước ngoài.

Shiri tất nhiên không phải là phim thương mại xuất sắc nhất của Hàn Quốc — ngay cả tại thời điểm nó được ca ngợi vì cấu trúc rành mạch ngắn gọn và những đặc điểm khéo léo làm hài lòng khán giả hơn là chất nghệ thuật của nó. Nhưng hoạch định tốt nghĩa là nó đạt được “chén thánh” của việc làm phim thương mại — đó là một bộ phim nội địa vừa giải quyết những vấn đề của Hàn Quốc, nhưng cũng có thể dễ hiểu với người xem nước ngoài.

Cốt truyện bám sát cấu trúc kỹ lưỡng của một phim Hollywood như giáo trình, sử dụng cách thức kể chuyện của Hollywood, và dẫn dắt người xem đi qua những thăng trầm cảm xúc thỏa mãn vốn là đặc trưng cho một phim bom tấn hay chuẩn Mỹ. Nhưng nội dung, tập trung vào những hoạt động gián điệp và phản gián giữa các cơ quan tình báo hai miền, là chất Hàn độc nhất vô nhị.

Shiri là một sự kết hợp được cân nhắc tốt của một phim gián điệp giật gân và một bi tình lãng mạn. Câu chuyện hầu như không hề đột phá nhưng hiệu quả. Bang Hui (Kim Yun Jin) là một sát thủ Bắc Triều Tiên ám sát các lãnh đạo chính trị Hàn Quốc. Sau khi thực hiện các vụ giết người, cô trở thành đặc vụ ngầm ở miền nam, trải qua phẫu thuật thẩm mỹ để ngụy trang, và đóng giả là Myeong Hyeong, chủ một cửa hàng bán cá cảnh.

Sự lãng mạn làm tăng kịch tích, khi Myeong Hyeong có mối quan hệ với Jong Won (Han Suk Kyu), điệp vụ Hàn Quốc đang cố gắng truy ra thân phận thật của cô, là Bang Hui. Tình yêu và bổn phận đụng độ khi điệp viên Bắc Hàn Mu Yeong (diễn viên kỳ cựu Choi Min Sik) được tuồn xuống miền nam để đánh cắp một quả bom có sức công phá lớn để thổi bay trận bóng giữa Hàn Quốc và Bắc Triều Tiên.

Shiri, được sản xuất với ngân sách tầm 3 đến 5 triệu đôla Mỹ, đã là một cú huých lớn ở Hàn Quốc, mang về khoảng 26 triệu đôla Mỹ ở phòng vé. Sáu triệu người Hàn Quốc đã đến rạp để xem phim này, chỉ riêng từ Seoul là 2,4 triệu trong số đó, và nó đứng đầu tất cả các bảng xếp hạng cuối năm là phim Hàn có doanh thu cao nhất tại thời điểm đó — cuối cùng thậm chí còn thu về nhiều tiền hơn Titanic tại các rạp chiếu ở Hàn Quốc.

“Thành công của Shiri là một hiện tượng văn hóa, kinh tế và công nghiệp và nó đã mở đường cho sự trỗi dậy của những bom tấn tiếp theo, tạo ra ‘Hội chứng Shiri’,” Jinhee Choi viết trong cuốn sách nhiều thông tin hữu ích bằng tiếng Anh của cô The South Korean Film Renaissance (tạm dịch Phục hưng Điện ảnh Hàn Quốc).

Người Hàn Quốc đã rất phấn khích bởi cái cách mà Shiri trông giống như một bộ phim Mỹ, và những thành tựu của nó, cả về kỹ thuật lẫn thành công của doanh thu phòng vé, gợi lên một cảm giác tự hào dân tộc — ngay cả quân đội theo như báo chí đưa tin đã ca ngợi miêu tả trong phim về những kỹ thuật gián điệp. Thành công của bộ phim đã củng cố một quan niệm rằng các xuất phẩm Hàn Quốc có chất lượng tốt, một ý tưởng đã bắt đầu ngự trị trong ý thức đại chúng nước này.

Shiri được phát hành trong lúc Hàn Quốc đang theo đuổi Chính sách Ánh Dương (Sunshine Policy), một sáng kiến được đề xuất để dành riêng cho việc đạt được nhiều tương tác hơn giữa hai miền. Do đó, bộ phim được ca ngợi vì cách mà nó đã nhân bản hóa các điệp viên Bắc Triều Tiên, thay vì miêu tả họ hoàn toàn xấu xa như những định kiến rập khuôn thông thường.

Bộ phim có thể nằm trong đội tiên phong của Làn sóng Hàn, nhưng đâu phải tự nhiên mà có. Ngành công nghiệp điện ảnh Hàn sau chiến tranh đã có nhiều thăng trầm do tình hình chính trị trong nước thay đổi, nhưng đã sản xuất một số lượng lớn phim kinh điển, bao gồm The Daughters of Pharmacist Kim (1963) và tân hiện thực Aimless Bullet (1960) có tầm ảnh hưởng.

Đất nước này đã có nhà làm phim bậc thầy của Im Kwon Taek, người đã thực hiện khoảng 80 phim, và đạo diễn quái kiệt Kim Ki Young, đã chỉ đạo tác phẩm tâm lý kinh điển The Housemaid năm 1960. Một Sopyonje tinh tế và tàn bạo đầy cảm xúc của Im Kwon Taek, thực hiện năm 1993, là phim Hàn có doanh thu cao nhất mọi thời đại cho đến khi có Shiri.

Điện ảnh Hàn đã suy giảm suốt thập niên 90, nhưng một làn sóng mới những đạo diễn nghệ thuật tài năng đã xuất hiện vào đầu những năm 90, một phong trào được mệnh danh là Korean New Cinema (tạm dịch: Điện ảnh Hàn Quốc Mới). Làn sóng này bao gồm những nhà làm phim như Park Kwang Su, đã làm nên To The Starry Island lịch sử, một trong những phim đầu tiên đề cập tác động cá nhân của Chiến tranh Triều Tiên, và tiểu thuyết gia Lee Chang Dong, bộ phim Peppermint Candy sâu sắc, hàm ngôn của ông đã được phát hành cùng năm với Shiri.

Phim và những nhà làm phim nghệ thuật này đã được các nhà phê bình bên ngoài Hàn Quốc biết đến, mở đường cho sự thành công quốc tế của các phim thương mại sau đó. Một chương trình của các đạo diễn Điện ảnh Hàn Quốc Mới tại Liên hoan phim quốc tế Hồng Kông (HKIFF), do đạo diễn quá cố Wong-Ain-ling tuyển chọn, học giả và nhà làm phim huyền thoại của HKIFF, đã khiến các nhà phê bình choáng váng vào giữa những năm 90.

Liên hoan phim quốc tế Busan (Busan International Film Festival - BIFF) mới đã góp phần mình bằng cách đưa những nhà phê bình quốc tế đến với liên hoan phim — thậm chí cung cấp cho họ hướng dẫn viên cá nhân và thông dịch viên trong suốt thời gian diễn ra liên hoan — để giới thiệu họ với những nhà làm phim Hàn Quốc và trình chiếu các tác phẩm của họ.

Trong khi đó, Kang Ge Yu đạo diễn của Shiri đã làm một kế hoạch chi tiết để đạt được thành công lớn của ông vài năm trước đó với tác phẩm lãng mạn siêu nhiên The Gingko Bed, một phim thành công khá lớn ở Hàn Quốc vào năm 1996. Lão luyện trong việc tự quảng bá bản thân, đạo diễn Kang Ge Yu đã đến Hồng Kông để quảng bá tác phẩm Ginko Bed vào năm 1996, phim này được công chiếu trên 20 phòng chiếu tại Hồng Kông — hơn số phòng chiếu mà Shiri sẽ có được là sáu phòng.

Tuy bộ phim là mối tình du hành thời gian lãng mạn, dựa trên một huyền thoại được cho là của Hàn Quốc mà Kang Ge Yu đã chế tác nên, bộ phim tương tự như Shiri trong cách kết hợp hành động với lãng mạn và nước màu phim rất hiện đại. (Mặc dù Kang luôn phản đối rất kịch liệt, một số người cảm giác rằng ông đã dùng những phim hành động của Hồng Kông làm khuôn mẫu cho The Gingko Bed.)

“Tôi đã sử dụng trí tưởng tượng của mình để làm nên một điều gì đó mới mẻ,” Kang Ge Yu nói với người viết bài trong một cuộc phỏng vấn vào năm 1996. “Tôi quyết định điều mà tôi mong muốn nhất là làm cho khán giả thưởng thức bộ phim, vì vậy tôi đã cố gắng để làm cho nó dễ tiếp cận. Tôi muốn mọi người thấy phim dễ theo dõi.”

Xuyên suốt cuộc phỏng vấn đó vào năm 1996, Kang Ge Yu và nhà sản xuất T.J.Chung than thở về những khó khăn của việc kêu gọi tiền đầu tư cho phim tiếp theo của Kang, lưu ý rằng đó là phim có đề tài gián điệp Bắc/Nam gây tranh cãi. “Rất nhiều người muốn đầu tư vào phim của Jacky Kang,” Chung nói, “nhưng tất nhiên, không ai muốn đổ tiền của họ vào vấn đề này.”

Dự án khó tìm tài trợ đó cuối cùng, ngạc nhiên thay được biết đến là Shiri, bộ phim làm thay đổi điện ảnh Hàn Quốc mãi mãi.