Nếu không tính Minions: The Rise of Gru, thì phim hài có doanh thu cao nhất năm 2022 là The Lost City, một bệ phóng ngôi sao thực sự hài hước dành cho Sandra Bullock và Channing Tatum. (Có thời điểm, nó có tựa là The Lost City of D.) 

Sandra Bullock và Channing Tatum trong The Lost City

The Lost City dễ dàng lọt vào danh sách 20 phim lớn nhất của năm ngoái, với doanh thu phòng vé vừa vặn vượt mốc 100 triệu USD, lằn ranh truyền thống phân biệt một phim “khá thành công” với “ăn khách”. Và vào năm 2022, khi rạp phim phải đấu tranh để sinh tồn, đó là một kỳ tích không nhỏ.

Nhưng đó là câu chuyện thành công duy nhất trong năm 2022 đối với thể loại phim hãng lớn từng sôi động này. “Tôi thực sự lo lắng về phim ảnh,” đạo diễn Greg Mottola nói. Chắc là bạn biết các tác phẩm của Mottola, chẳng hạn như Superbad đình đám năm 2007, hay Adventureland 2009 quy mô nhỏ nhưng được yêu thích. Ít có khả năng bạn đã xem bộ phim rất hài hước của ông trong năm 2022, Confess, Fletch, khởi động lại nhân vật vị thám tử khôn ngoan từng do Chevy Chase thủ vai, với Jon Hamm trong vai chính. Phim có đợt chiếu rạp ngắn, ra mắt cùng ngày trên video theo yêu cầu; hiện bạn có thể thuê phim này trên nền tảng kỹ thuật số hoặc xem trên Showtime.

Với điều kiện bạn biết Confess, Fletch có trên đời.

Đúng, John Slattery và Jon Hamm đóng cùng một phim trong năm 2022, Confess, Fletch: một phim rất hài hước!

“Số tiền cần để quảng bá một bộ phim hiện nay lớn đến mức bạn chỉ làm điều đó nếu thực sự có cơ hội thu được lợi nhuận lớn,” Mottola nói. Ông nói mình không đổ lỗi cho hãng phim, nhưng thấy nản lòng trước tình hình chung. Không phải là giờ không thể làm phim hài — nhưng cũng có hàng triệu bộ phim khác, những đống nội dung khổng lồ để tiêu thụ. Các hãng phim chỉ sẵn sàng phủ sóng thế giới bằng quảng cáo cho một bộ phim cụ thể nếu họ nghĩ họ có cú ném bóng úp rổ trong tay.

Đánh giá từ doanh thu phòng vé Bắc Mỹ, rất ít phim hài ăn điểm mạnh còn tồn tại. Đúng là hầu hết các bộ phim có doanh thu cao nhất năm 2022, xét một số khía cạnh, đều là phim hài; Vũ trụ Điện ảnh Marvel (MCU) đã phát triển mạnh mẽ nhờ tuyển chọn nhiều diễn viên hài tài năng để mang đến những câu thoại tếu táo, và những phim như Top Gun: Maverick, Nope, Bullet Train và Everything Everywhere All At Once chắc chắn đều có yếu tố hài hước. Nhưng thể loại chính của những phim này không phải là hài — mà là hành động, kinh dị, hoặc tâm lý gia đình.

George Clooney và Julia Roberts trong Ticket to Paradise

Vậy nên bộ phim tiếp theo trong danh sách cuối năm 2022 có thể loại chính là hài và dành cho khán giả trưởng thành là Ticket to Paradise, đã không kiếm nổi 70 triệu USD mặc dù có sự tham gia của George Clooney và Julia Roberts trong một cuộc hội ngộ được nhiều ngợi khen. Sau đó, danh sách trở nên xa lạ hơn: tiếp theo là Jackass Forever, với doanh thu khoảng 57 triệu USD, và tít cuối danh sách là Marry Me, phim của Jennifer Lopez và Owen Wilson chỉ vừa vặn vượt qua 22 triệu USD. Bros được tiếp thị rầm rộ kiếm suýt soát 11 triệu USD.

Đó là những con số cách xa, rất xa, rất xa — cách một đỉnh đồi lạnh lẽo — hình ảnh quá khứ của phim hài. Phim hài điệu bộ, phim hài lãng mạn, hài hành động và các hoán vị khác của chúng đã trở thành món ăn thường nhật của Hollywood trong một thời gian dài. Chúng lên xuống theo làn sóng thị hiếu của công chúng, nhưng luôn được thiết kế để khiến mọi người cười cùng nhau.

Và tiếng cười đó — tiếng cười khúc khích, cười khẩy, cười vỡ bụng đồng loạt trở nên to hơn vì anh chàng ở đằng kia khán phòng cười ầm lên — là điều mà các đạo diễn yêu thích. “Lý do chúng tôi làm phim hài không phải để có thể nói, ‘Ồ, tôi hy vọng mọi người sẽ thích những gì chúng tôi làm,’” Paul Feig, đạo diễn của những phim hài siêu ăn khách như Bridesmaids và The Heat, nói. “Chúng tôi muốn làm người ta cười. Đó là mục tiêu của chúng tôi.”

Jackass Forever, với doanh thu khoảng 57 triệu USD

Cả Feig và Mottola đều bắt đầu sự nghiệp làm phim trong một thời đại rất khác của phim hài hãng lớn. Bridesmaids và Superbad đều đã thay đổi dòng phim hài, làm nổi bật phong cách tếu táo, liến thoắng, nhiều câu nói đùa, vừa thô tục vừa bậy bạ và đôi khi đem tiếng cười vào tình dục. Bạn có thể xem những phim ấy ở nhà, nhưng mọi người đều biết sẽ vui hơn nhiều khi được cười nấc bên cạnh bạn bè và một nhóm người xa lạ.

Theo cách đó, phim hài nổi bật lên so với kiểu phim sẽ khó chịu khi phải xem trong rạp đầy những người nhắn tin, nói chuyện. Như phim kinh dị, nếu một phim hài làm tốt bạn sẽ biết ngay vì đám đông bắt đầu ồn ào. Toàn bộ ý tưởng là thế.

Và vì vậy, vẫn còn câu hỏi: Tại sao không có nhiều phim hài được bật đèn xanh, và được bật rồi thì lại không thành công? “Phim kinh dị vẫn thu hút người xem; Tôi không hiểu tại sao phim hài lại không thu hút được khán giả,” Mottola nói. Nhưng ông đã nghe nói khi làm Confess, Fletch — khởi động lại một phim bộ nổi tiếng mà mọi người vẫn còn yêu thích trong nỗi hoài niệm, với diễn viên chính từ một phim truyền hình cực kỳ nổi tiếng — rằng không còn khán giả xem phim hài nữa. Trong khi đó, phim kinh dị tiếp tục kiếm được lợi nhuận khổng lồ với khoản đầu tư rất thấp — như phim hài từng thế.

Everything Everywhere All At Once chắc chắn có yếu tố hài hước. Nhưng thể loại chính của phim này không phải là hài — mà là tâm lý gia đình

“Tôi nghĩ mọi người tin tưởng phim kinh dị hơn phim hài vì họ biết mình sẽ sợ hãi,” Feig nói. Nhưng vấn đề thực sự có thể nằm ở khán giả. “Mọi người có thể đồng ý thứ gì là đáng sợ. Không ai có thể đồng ý rằng cái gì là buồn cười.”

Điều đó đúng không chỉ đối với các rào cản thế hệ và khu vực, mà còn qua biên giới quốc tế — và tất nhiên, đó là một phần của vấn đề. Xu hướng thế kỷ 21 của Hollywood là ngày càng chi nhiều hơn cho việc làm phim, kỳ vọng bù đắp chi phí từ khán giả toàn cầu (đặc biệt là ở các thị trường như Trung Quốc). Hài hước là một trong những điều khó phiên dịch nhất, có thể do phim hài dựa trên các câu nói đùa không còn được ưa chuộng, thay vào đó là những phim hài hành động dựa nhiều vào hài hình thể. (Thấy buồn cười trong cú ngã dập mông chính là làm người.)

Và do đó, như Mottola đã chỉ ra, “Thứ gì quy mô nhỏ hơn một chút sẽ thực sự gặp khó khăn trong thời đại ngày nay. Phép tính không cộng dồn.” Và chi rất nhiều tiền để tiếp thị một bộ phim như Confess, Fletch, hoặc vô số phim hài độc lập kinh phí thấp và trung bình vẫn được sản xuất (như Fire Island, hay phim tâm lý hài Cha Cha Real Smooth), dứt khoát không có kết quả tốt. Tốt hơn là gửi nó cho một nền tảng phát trực tuyến, nơi thuật toán có thể hiển thị nó cho ai đó vào một tối thứ năm se lạnh.

Chi rất nhiều tiền để tiếp thị một bộ phim như Confess, Fletch, hoặc vô số phim hài độc lập kinh phí thấp và trung bình vẫn được sản xuất (như Fire Island, hay phim tâm lý hài Cha Cha Real Smooth), dứt khoát không có kết quả tốt

Chúng ta thực sự không biết phim hài làm ăn ra sao trên những nền tảng phát trực tuyến, bởi vì dữ liệu do chính những nền tảng phát trực tuyến cung cấp là đáng ngờ vì nhiều lý do. (Một thời gian dài trước, nếu bạn bật chẳng hạn Me Time của Kevin Hart và xem nó trong hai phút một giây rồi tắt đi, Netflix sẽ tính đó là một ‘lần xem’. Giờ đây, nền tảng báo cáo ‘số giờ xem’ — cho top 10, tính theo tuần.) Một phim hài án mạng như phần tiếp theo của Knives Out, Glass Onion, có lẽ đã thu về doanh thu khủng ở rạp, chỉ được phát hành rạp giới hạn trong một tuần (thu về hơn 13 triệu USD). Có thể doanh thu bị mất từ việc bán vé sẽ được bù đắp bằng lượng thuê bao đăng ký; Netflix chắc chắn hy vọng điều đó sẽ xảy ra và gần như chắc chắn sẽ báo cáo là đã đạt.

Nếu phim hài được làm cho những nền tảng phát trực tuyến và chủ yếu sống ở đó trong tương lai, thì Mottola và Feig sẽ tiếp tục làm việc, ít nhất là chừng nào những nền tảng phát trực tuyến còn tồn tại. Feig nói ông đã làm phim cho Netflix (The School for Good and Evil) và hiện có hợp đồng với Amazon. Làm phim và khiến mọi người cười ở nhà vẫn tốt hơn là nhìn phim hài biến mất. Và cả hai đạo diễn đều đã làm việc nhiều trong lĩnh vực truyền hình — Feig đã làm các chương trình như Freaks and Geeks và The Office, trong khi Mottola đã tham gia Undeclared và Arrested Development. Họ biết sức mạnh của phim hài màn ảnh nhỏ.

Một phim hài án mạng như phần tiếp theo của Knives Out, Glass Onion, có lẽ đã thu về doanh thu khủng ở rạp, chỉ được phát hành rạp giới hạn trong một tuần (thu về hơn 13 triệu USD)

Nhưng như Feig đã chỉ ra, biên tập một phim hài được thiết kế cho trải nghiệm xem chung khác với phim hài trên truyền hình, một phần là do tiếng cười sẽ khác. Đối với ông, để tiếng cười tập thể đó chìm dần sẽ là nỗi xấu hổ lớn. “Cái bạn mất là trải nghiệm bạn bè đàn đúm. Trong thời kỳ đại dịch, có cảm giác chúng ta không cần phải ra ngoài nữa — chúng ta có thể xem phim này ở nhà,” ông nói. Nhưng tái tạo trải nghiệm cười với người khác của phim hài vẫn rất quan trọng. “Đó là lý do các chương trình lớn nhất trên đài truyền hình vẫn là những chương trình có tiếng cười nền,” ông chỉ ra — và ông nói đúng.

Tuy nhiên, Mottola chỉ ra tương lai của những nền tảng phát trực tuyến còn lắm gập ghềnh. “Phát trực tuyến có lãi không chứ?” ông đặt câu hỏi. “Về lâu dài, ngành công nghiệp âm nhạc đã bị nhạc phát trực tuyến hủy diệt. Có phải chúng ta cũng đang phá hủy phim như thế, bằng cách tạo ra quá nhiều nội dung và do đó làm giảm giá trị mọi thứ không?” Cái giá của một dịch vụ phát trực tuyến có thể thực sự thay thế doanh thu do vé rạp mang về không? Và người ta thực sự muốn trở lại [rạp] chứ?

Jennifer Lopez và Owen Wilson trong Marry Me chỉ vừa vặn vượt qua 22 triệu USD

Đối với những người yêu thích phim hài, viễn cảnh đó cười không nổi. Tuy nhiên, có thể có hy vọng. Một bộ phim như Everything Everywhere All At Once thu được lợi nhuận khổng lồ chủ yếu nhờ vào sức mạnh truyền miệng; tưởng tượng cùng một sức mạnh truyền miệng như thế cho Ticket to Paradise, rốt cuộc cũng không hài hước lắm, có thể giải thích cho doanh thu tầm thường của nó. Tất cả những gì thực sự cần để một thể loại được hồi sinh là một vài thành công bất ngờ. Phim hài có sức phục hồi và nó chưa chết.

Nhưng chắc chắn nó đang chới với, và với việc các rạp chiếu phải vật lộn để tồn tại, chẳng ai có thể đoán được điều gì sẽ xảy ra tiếp theo. Có thể tương lai của phim hài chiếu rạp là phim hài hành động, phim siêu anh hùng tếu táo, hoặc phim hài kinh dị quá khích. Và có lẽ vậy cũng ổn. Tương lai của phim hài chiếu rạp có vẻ ảm đạm — nhưng nếu bạn yêu thích nó, bạn biết bạn muốn nó sống sót.