• Avatar: Dòng chảy của nước là dự án tài hoa lỗi lạc hay tham vọng ngông cuồng

• Avatar: The Way of Water - Đã đến lúc thôi giả vờ là không trông đợi một phim Avatar mới rồi đó!

• 1 tỉ đôla cho bốn phim Avatar phần tiếp theo có là món hời?

• Avatar: 5 lý do để háo hức về bốn phần tiếp theo James Cameron đã công bố

• Avatar 2: Những điều đã biết

Bất chấp việc thuộc thể loại phim mà Viện Hàn lâm thường tảng lờ, Avatar đã trở thành đấu thủ lớn tại giải Oscar năm đó, lấy được đề cử trong những hạng mục danh giá như Phim hay nhất và Đạo diễn xuất sắc. Avatar còn là thành công ‘khủng’ ở phòng vé, thu về con số kỷ lục lúc bấy giờ là 749,7 triệu đôla trong lượt phát hành đầu tiên ở Bắc Mỹ (con số này tăng lên thành 760,5 triệu sau khi được tái phát hành), và thâu tóm 2,7 tỉ đôla toàn cầu – một con số mà ngay cả màn quay lại rùm beng của Star Wars cũng không thể vượt qua.

Avatar từng được coi là rủi ro lớn trước lúc phim ra rạp, nhưng khi thắng đậm với khán giả và giới phê bình, dường như phim đã ở vào tình trạng sung mãn nhất để trở thành siêu phim chuỗi kế tiếp của Hollywood. Sự việc hóa ra lại không như vậy. Luôn là người cầu toàn, Cameron đã mất hơn sáu năm qua để triển khai những thứ sẽ trở thành bộ ba phim tiếp nối câu chuyện Pandora của ông. Tuy nhiên, nhiều thứ đã thay đổi trong thời gian đó, và trong lúc Cameron cần mẫn làm Avatar 2, ngành điện ảnh đã trở thành một nơi khác hẳn so với lần cuối cùng Cameron ra mắt một phim mới. Với việc Avatar 2 lần nữa lại bị đẩy lùi ngày phát hành đã nhắm đích là tháng 12/2017, rất đáng băn khoăn liệu có phải phim đã nhỡ chuyến tàu và cơ hội trở thành một chuỗi phim ‘khủng’ hay không.

Người Sắt, Người Dơi, và Rey! Trời ơi!

Hãy vặn đồng hồ ngược trở về năm 2009. Thế giới điện ảnh Marvel (Marvel Cinematic Universe – MCU) còn trong trứng nước, trong tay chỉ mới có duy nhất một thành công bom tấn của Iron Man và một Incredible Hulk được đón nhận thờ ơ. Lúc ấy, kế hoạch tập hợp các Avenger trên màn ảnh rộng được coi là quá tham vọng chẳng có cơ may hiệu quả. Bất cứ gì tương tự Thế giới mở rộng của DC chỉ là giấc mơ với ‘fan’ truyện tranh, vì Christopher Nolan khăng khăng giữ Hiệp sĩ Bóng đêm của ông không chơi với bất cứ người hùng nào khác. Warner Bros. bó tay cho tới khi Nolan xong bộ ba phim, và The Dark Knight Rises đã lùi xa. Còn mọi người cứ những tưởng Star Wars là thôi rồi, bộ ba phim tiền truyện đã trở thành một sự nhắc nhở thô bạo rằng có những thứ tốt nhất thì chớ nên động đến.

Nhưng vật đổi sao dời. The Avengers của Marvel là hiện tượng toàn cầu, làm thay đổi hoàn toàn mô hình kinh doanh phim chuỗi của Hollywood. “Vũ trụ chung” là mốt, và mọi hãng phim khác đang tuyệt vọng nghĩ cách kết nối những tài sản của họ lại với nhau. Cuối cùng Warner Bros. vào cuộc và làm nổ tung Thế giới điện ảnh DC năm nay bằng Batman V Superman và Suicide Squad, trên nền mà Man of Steel đã thiết lập năm 2013. Tương tự, trong sáu năm kể từ sau Avatar, Disney thâu tóm Lucasfilm và cho ra Star Wars: Episode VII – The Force Awakens, trong nháy mắt đã qua mặt kỷ lục phòng vé Bắc Mỹ của Avatar.

Xét rằng Thế giới điện ảnh DC có thể làm dậy sóng 2016 với một vài thành công đình đám (và không loạng choạng theo kiểu Amazing Spider-Man 2), có nghĩa là ba siêu chuỗi thống trị lịch phát hành của Hollywood hàng năm đã được tính toán đến tận 2020 thảy đều là mối đe dọa cho câu lạc bộ 1 tỉ đôla (đó là chưa kể, cơ man phim chuỗi “nhỏ hơn” ngoài kia). Một sự tương phản khắc nghiệt kể từ thời Avatar ra đời, lúc thực sự chưa có chuỗi phim lớn nào nắm bắt hệ tư tưởng thời đại. Khi đó có chỗ khuyết cho phim sự kiện, và Avatar đã điền vào chỗ khuyết đó bằng công nghệ 3D và hiệu ứng thị giác hấp dẫn. Nhưng ngày nay, có quá nhiều “bom tấn” ra rạp, người ta phải băn khoăn liệu nền công nghiệp điện ảnh có chịu đựng được một bom tấn nữa không.

Lúc bắt đầu, đây chẳng phải chuyện gì to tát; người xem phim Bắc Mỹ chi hơn 11 tỉ đôla năm 2015. Nhưng phòng vé năm ngoái phân cực dữ dội, doanh thu dồn cả vào các phim hàng đầu, tức là khán giả đã kén chọn thứ họ muốn xem ở rạp. Nghiên cứu cho thấy một khán giả bình thường xem năm phim một năm. Làm phép tính với hai phim DC, hai phim Marvel, và một Star Wars là đủ năm phim. Đúng rồi, có những người xem hơn năm phim trong vòng 12 tháng, nhưng khi các hãng phim làm cho thị trường quá bão hòa bằng cả đống phim tiếp theo, phim ăn theo, thì sự cạnh tranh chỉ có ngày càng căng thẳng hơn. Trong nhiều trường hợp, những phim này sẽ có các nhân vật được ‘fan’ yêu thích mà khán giả nóng lòng được thấy trên màn ảnh rộng (Justice League) hoặc là tiếp tục một câu chuyện đã khơi dậy cảm xúc (Star Wars 8). Avatar 2 có thể trở thành phim đình đám như Jurassic World hay Furious 7 nhờ dòng dõi, nhưng chính xác thì Fox sẽ đặt phim này vào đâu?

Mùa phim hè bất tận của Hollywood

Kế hoạch của Cameron là cho Avatar 2 ra rạp tháng 12/2017, nhưng giờ không vậy nữa. Lucasfilm mới đẩy Star Wars 8 lùi bảy tháng đến 15/12/2017, muốn tận dụng thành công ‘khủng’ của The Force Awakens. Thời gian sẽ cho biết liệu tháng 12 có trở thành nơi trú ngụ mới của một ngân hà xa lắc xa lơ không, nhưng giữa Force Awakens, Rogue One, và giờ là Episode VIII, xem ra hãng phim nhất quyết dùng mùa lễ này làm thời cơ phát hành cố định cho mình (Episode IX và phim hợp tuyển 2020 chưa có ngày phát hành). Quyết định dời Episode VIII được đưa ra dễ dàng hơn nhờ Cameron vẫn đang bận rộn viết kịch bản ba phim Avatar tiếp theo và còn lâu mới bắt đầu sản xuất. Avatar 2 bị dời đến một thời điểm bất định trong tương lai.

Nếu tháng 12 trở thành tháng của Star Wars, việc điều chỉnh lịch phát hành cho Avatar sẽ không đơn giản. Fox đã chậm chân rồi, tính toán lịch phát hành phim trước là rất cần thiết. Marvel, DC, và Star Wars đã xí chỗ cho tất cả dự án của họ, nên có cơ hội lên kế hoạch trước mọi thứ (và đánh tiếng cho các đối thủ chớ có lại gần). Nhìn vào lịch chiếu, chẳng còn nhiều lô ngon, nhất là xét việc Fox muốn chèn các phần tiếp theo của Avatar vào. Sau khi phần đầu làm ra gần 3 tỉ đôla, họ đâu muốn thấy doanh thu giảm sút trên một khoản đầu tư sẽ rất hoành tráng.

Vậy thì gạt mùa hè ra khỏi phương trình, vì trong những tháng đó mỗi cuối tuần đều có một bom tấn và đã quá chen chúc rồi. Fox sẽ không muốn Avatar 2 cũng chỉ là “một phim hè nữa”. Vấn đề là, nhiều chuỗi phim khác đã phỗng tay trên Avatar trong chuyện thăm dò những vùng trũng ngoài mùa hè. Xem lịch phát hành 2018 và sau đó nữa đi thì thấy, mùa nào cũng có một phim loại “sự kiện” ra rạp. Black Panther ra mắt tháng 2/2018. The Flash xuất hiện tháng 3/2018. Hè năm đó sẽ chứng kiến Avengers: Infinity War, Toy Story 4, Aquaman, và một phim Fox/Marvel chưa có tựa. WB đã tuyên bố chiếm mùa thu cho các phần tiếp theo của Fantastic Beasts and Where to Find Them, dàn quân tháng 11/2018 và tháng 11/2020. Không phải phim nào cũng được sáng tạo như nhau xét về độ quảng bá và trông đợi, nhưng tất cả những phim đó đều theo đuổi cùng cơ cấu dân số và muốn tối đa hóa lợi nhuận.

Nếu có chỗ cứu rỗi cho Avatar, thì chỉ có thể là đầu năm 2018. Thời điểm đó cho phép các phần tiếp theo này có được thời gian chiếu rạp như phần đầu, với tối thiểu đối thủ cản đường. Tuy nhiên, người ta cũng đã nói điều tương tự vậy về tháng 12/ 2017, mà giờ chuyện cũng khác rồi. Sức ép là Cameron phải bắt tay vào việc để có thể mau chóng khởi quay (để cho Fox còn biết lúc nào thì các phim đó sẽ sẵn sàng). Disney đang tăng tốc với các phim Star Wars, và chắc chắn họ đang lùng kiếm ngày phát hành khả dĩ cho chúng. Vì các phim Marvel của họ chiếm lĩnh mùa hè, những tuần lễ tháng 12 chưa ai giành đã thuộc về Star Wars sẽ rất cám dỗ. Fox và Cameron càng chần chừ, họ càng mất cơ hội có rạp chiếu.

Rèn sắt đã nguội

Cũng hợp lý để mà tự hỏi khán giả bình thường quan tâm Avatar 2 đến mức nào để tính từ đó. Phim đầu đã ra rạp và làm ăn mà chẳng có mấy ai quấy rầy, kiếm được 2,7 tỉ đôla. Khi so với các dự án khác của Cameron, Avatar không khơi dậy niềm đam mê, sự đeo bám nhiệt tình. Không có nhân vật nào của phim bắt được trí tưởng tượng của khán giả như T-800, Sarah Connor, Ellen Ripley, hay thậm chí Jack Dawson đã làm được. Di sản lâu dài của Avatar đối với ngành điện ảnh là phim đã làm hồi sinh 3D, thứ mà các nhà điều hành hãng phim đã xem là phương tiện nâng giá vé để kiếm thêm tiền với những bom tấn của họ. Và rồi ngôi sao của Avatar là Sam Worthington, có nhiều nỗ lực thất bại để đường hoàng lên hạng A từ sau khi đóng vai Jake Sully.

Từ sau khi đóng vai Jake Sully, Sam Worthington có nhiều nỗ lực thất bại để đường hoàng lên hạng A

Cho nên mỗi một năm trôi qua, Avatar càng trở thành ký ức phai tàn. 32 năm sau Return of the Jedi Lucasfilm vẫn có thể tung ra phần tiếp theo mà không sao cả chính vì người ta yêu Luke Skywalker, Han Solo, và Công chúa Leia – còn bộ ba phim Star Wars đầu tiên là một chuẩn mực xi-nê cho nhiều thế hệ ‘fan’ điện ảnh. Marvel và WB không ngừng xuất hiện trong con mắt công chúng với các chuyển thể mỗi năm, đa phần đưa các nhân vật tượng đài truyện tranh của họ lên màn ảnh rộng. Avatar 2 sẽ ra rạp sau phần đầu chí ít chín đến mười năm. Các phần tiếp theo “bị trì hoãn” đôi khi cũng “ăn” (Cameron đã chờ bảy năm mới làm Terminator 2), nhưng xem ra Avatar đang ở thế bất lợi. Phim đã không còn là chủ điểm bàn luận trong văn hóa đại chúng nữa, và được cho là không có cách cộng hưởng mà những phim chuỗi khác có. Nhu cầu dành cho phim chắc cũng không còn.

Ngẫm lại việc ra mắt Avatar, một trong những lợi điểm bán hàng lớn nhất của phim là đã đẩy lùi các giới hạn công nghệ làm phim như thế nào. Đây là phim 3D lớn đầu tiên sau một thời gian, tức phim thực sự là thứ mới mẻ. Giờ đây, thứ mới mẻ đó đã hết thời, nhất là ở Mỹ. Người ta không còn ấn tượng với 3D nữa vì nó đã quá nhan nhản, nhưng các ví dụ cho việc tối đa hóa hiệu quả công nghệ này (Hugo, Gravity) thì ít và thưa thớt. Vẻ hoành tráng của Pandora sẽ là không đủ, nhất là trong thời buổi bây giờ và một kỷ nguyên với quá nhiều phim đình đám (cùng sự hồi sinh của hiệu ứng đặc biệt). Khán giả cần cái gì khác hơn để chịu quay lại với một thế giới, một kết nối cảm xúc. “Chewie, chúng ta về nhà rồi” khiến ‘fan’ Star Wars òa khóc sung sướng. Liệu Avatar có cái gì đạt đến đẳng cấp đó không?

Han Solo: “Chewie, chúng ta về nhà rồi!”

So với các đối thủ, Avatar còn khó khăn xét về mặt hiển thị và nhận biết. Khi lần đầu ra rạp, có một trò chơi ăn theo và một dòng đồ chơi, nhưng vật phẩm theo phim này đã trở nên khó tìm thấy kể từ đó. Ngược lại, người tiêu dùng không thể hoàn tất một chuyến mua sắm mà không thấy logo Star Wars trên một món nào đó (dù chỉ là nước đóng chai), và nhiều nhân vật Marvel có mãi lực ‘khủng’ (Guardians of the Galaxy). Đó là chưa kể, đa truyền thông đã trở thành tên gọi của cuộc chơi. Cả Marvel lẫn DC đều xuất hiện tràn đồng trên truyền hình, còn Lucasfilm đang lắp ráp khẩu thần công Star Wars bằng tiểu thuyết và các ấn phẩm khác. Những chuỗi phim này đang chủ động thu hút sự chú ý về mình qua đa dạng sản phẩm dành cho ‘fan’, giữ họ luôn ở trong tâm trí chọn lọc của công chúng. Avatar không làm được như vậy, sáu năm qua chả sản sinh ra cái gì. Liệu những người trẻ hơn không ở cái thời phần đầu ra rạp có quan tâm đến chuyện “trở lại” Pandora?

Kết luận

Lập luận đối trọng ở đây là James Cameron vẫn là một trong những đạo diễn vĩ đại nhất trong ngành, chỉ cái tên của ông thôi cũng có thể bán được bất cứ gì. Người ta đã nghi ngờ Titanic và Avatar, cho rằng Cameron cả mô quá sức, nhưng ông chứng minh cho những kẻ nói không thấy họ sai hết cả về hai phim này. Lịch sử đã nói rằng đặt cược chống lại Cameron là không khôn ngoan, ông là đạo diễn của hai trong ba phim vĩ đại nhất mọi thời đại.

James Cameron trên trường quay

Mặc dù không ai nghĩ Avatar 2 sẽ là bom xịt, nhưng quả là khó lặp lại thành công của phần đầu. Đa số mọi người nghĩ Avatar là một kiệt tác kỹ thuật bị kéo xuống bởi một câu chuyện tầm thường, và ít ai rời khỏi rạp chiếu phần đầu mà đếm ngày đếm tháng chờ xem phần tiếp theo. Nếu Avatar có thực chất để đi cùng với phong cách ấn tượng, hay vẫn là một thế lực trong văn hóa đại chúng, thì chừng đã khác. Thay vì vậy, đây là một phim chuỗi đối mặt với cuộc chiến vất vả trước Những Người Khổng Lồ của Trái Đất, Justice League, và Jedi Knights trong cuộc đua chiếm lấy sự chú ý của khán giả, kể từ sau khi họ xem phần đầu gần một thập kỷ.

Chỗ khuyết mà Avatar từng điền vào đâu còn nữa. Phim “sự kiện” đổ bộ không ngớt, cho ‘fan’ điện ảnh chẳng thiếu gì lựa chọn. Có người cảm thấy thị trường đã đầy rẫy những dự án dạng này rồi và sẽ tận hưởng đôi chút khoảng không gian hít thở giữa các bom tấn. Liếc nhìn toàn cảnh Hollywood sẽ thấy Avatar khó mà có chỗ điền vào. Giá như Cameron đi nhanh hơn trong việc cho các phần tiếp theo cất cánh, thì ông đã làm chủ được cuộc chơi rồi. Nhưng thời gian qua đã quá lâu, xem ra ông sẽ chiến một trận đấu mà ông không thể thắng. Có phải Avatar 2 đã nhỡ tàu? Dường như là vậy.

Avatar 2 hiện không có ngày phát hành.