Trong hầu hết lịch sử điện ảnh, đối với các nhà làm phim nước ngoài thành công lớn có nghĩa là vượt qua Hollywood. Tuy nhiên, gần đây gió thương mại của ngành công nghiệp điện ảnh toàn cầu đã bắt đầu đổi hướng. Như với rất nhiều lĩnh vực khác của thương mại quốc tế, chính sức mạnh thị trường ngày càng tăng của Trung Quốc — dưới hình thức doanh thu phòng vé tăng trưởng cao — mới thúc đẩy sự thay đổi đó.

Nam diễn viên hai lần đoạt giải Oscar Michael Douglas (thứ hai từ phải qua) thi triển vẻ đe dọa mang dấu ấn của ông trong vai nhân vật phản diện bí ẩn trên phim Trung Quốc Animal World

Từng có thời các ngôi sao lớn nhất của điện ảnh Hoa ngữ — từ Lý Tiểu Long tới Thành Long, Ngô Vũ Sâm đến Lý An — sang phương tây để đưa sự nghiệp của họ lên cấp độ kế tiếp, di chuyển từ vùng nước yên tĩnh tương đối ở quê nhà họ sang hồ nước lớn hơn nhiều của ngành điện ảnh ở Nam California. Giờ đây việc nhìn thấy những tài năng hàng đầu của Hollywood hướng sang phía đông, tìm kiếm cơ hội trong ngành điện ảnh đang bùng nổ của Bắc Kinh, phổ biến hơn nhiều.

Không nói đâu xa, ví dụ trong bộ phim ly kỳ đầy màu sắc, trẻ trung Animal World, đến từ hãng phim Enlight Media ở Bắc Kinh đứng đầu phòng vé Trung Quốc khi mở màn hồi tháng 7. Là chuyển thể điện ảnh truyện tranh Nhật Bản, bộ phim đã lấy 38 triệu đôla tuần đầu công chiếu, khởi động mùa bom tấn hè của Trung Quốc. Bộ phim có nam diễn viên hai lần đoạt giải Oscar Michael Douglas thi triển vẻ đe dọa mang dấu ấn của ông trong vai nhân vật phản diện bí ẩn, người giám sát một trò đánh cược tinh vi. Các nhà phê bình Trung Quốc đã đồng thanh khen ngợi diễn xuất của nam diễn viên người Mỹ 73 tuổi này.

Michael Pitt (phải) trong phim hài thành công đình đám của Wanda Pictures Detective Chinatown 2

Nhưng Douglas không phải là ngôi sao Hollywood duy nhất sẵn sàng đóng vai phụ trong phim Trung Quốc. Michael Pitt (Boardwalk Empire, The Dreamers) xuất hiện đầu năm nay trong phim hài thành công đình đám của Wanda Pictures Detective Chinatown 2, thu về 544 triệu USD ở Trung Quốc. Cựu binh Marvel Studios, Frank Grillo (Captain America: Civil War) làm kẻ xấu phương Tây trong Chiến lang 2, bộ phim bom tấn lớn nhất từ trước đến nay của Trung Quốc (870 triệu USD). Rồi, cuối mùa hè vừa qua, Bruce Willis và Adrian Brody xuất hiện là các sĩ quan Mỹ trong Unbreakable Spirit, phim bom tấn do China Film Group sản xuất nói về vụ Nhật Bản đánh bom thành phố Trùng Khánh của Trung Quốc trong Thế chiến II.

Trước đó nhiều ngôi sao Hollywood đã từng xuất hiện trong những phim lớn có chủ đề Trung Quốc — đáng chú ý nhất là Christian Bale trong bộ phim chính kịch-hành động lịch sử Kim Lăng thập tam thoa và Matt Damon trong phim The Great Wall của Legendary Entertainment, nay đã là một thất bại huyền thoại. Nhưng trong những phim đó, cả hai đều là đồng hợp tác Mỹ-Trung do các nhà sản xuất Mỹ khởi xướng với hy vọng bắc cầu hai thị trường lớn nhất thế giới, dàn diễn viên Hollywood được coi là một thành phần cần thiết để giúp các bộ phim giành được khán giả bên ngoài Trung Quốc. Trong làn sóng mới của việc pha trộn diễn viên, các phim bom tấn nhắm vào khán giả Trung Quốc, với các ngôi sao người Mỹ được tuyển chọn vì kỹ năng hoặc sức hấp dẫn của họ đối với người hâm mộ ở Thượng Hải, Bắc Kinh và Quảng Châu.

Bruce Willis cùng đóng vai chính trong Unbreakable Spirit, phim chiến tranh của Trung Quốc do Tiêu Phong đạo diễn, sẽ chính thức ra rạp vào ngày 26 tháng 10

“Đưa diễn viên nước ngoài vào phim Trung Quốc nói chung là nâng cao chất lượng sản xuất cho thành tích trong nước,” Jonah Greenberg, cựu giám đốc CAA Trung Quốc, vừa mới thành lập công ty sản xuất riêng ở Bắc Kinh, nói.

Một yếu tố thúc đẩy xu hướng này là sự gia tăng nhanh chóng trong ngân sách sản xuất phim của Trung Quốc. Bộ phim Detective Chinatown đầu tiên được thực hiện với kinh phí 15 triệu đôla năm 2015, nhưng Wanda đã phóng tay hơn 60 triệu đôla cho phần tiếp theo chỉ ba năm sau đó. Unbreakable Spirit, với Willis và Brody, có ngân sách ước tính là 65 triệu đôla.

Các nhà sản xuất nói rằng ngân sách tăng phản ánh sự tăng trưởng của doanh thu phòng vé Trung Quốc, đạt 8,6 tỉ USD năm ngoái và dự kiến sẽ vượt Bắc Mỹ vào khoảng năm 2020, lẫn nhu cầu ngày càng cao của khán giả Trung Quốc về chất lượng đẳng cấp thế giới từ phim nội địa. Ngân sách tăng cũng khiến cho chịu đựng được việc mời diễn viên Hollywood đóng. Nó còn giúp các hãng phim Mỹ, vốn đã tập trung vào việc làm phim bom tấn ít hơn, lớn hơn, giảm đáng kể số lượng các tựa phim “kinh phí trung bình” mà họ sản xuất. Trung Quốc đang bắt đầu bước vào khoảng trống đó.

Frank Grillo làm kẻ xấu phương Tây trong Chiến lang 2

Tuy nhiên, sự bùng nổ thực sự trong việc chuyển giao tài năng từ Tây sang Đông còn cả đằng sau màn ảnh. Gần như tất cả các phim lớn sắp tới của Trung Quốc đều có sự tham gia kỹ thuật hoặc chuyên gia từ Hollywood, có thể là nhà sản xuất, quay phim, soạn nhạc, giám sát hiệu ứng hình ảnh hoặc điều phối viên hành động. Và một lần nữa, lực thị trường giải thích cho sự thay đổi này.

“Không có đủ chuyên gia Trung Quốc để đáp ứng nhu cầu của thị trường và số lượng ngày càng tăng của các xuất phẩm trong nước,” Greenberg giải thích. “Nếu bạn là nhà sản xuất Trung Quốc, nhà làm phim hay bỏ vốn làm phim và bạn muốn một trưởng bộ phận có kinh nghiệm thực sự hoặc — thường nhấn mạnh hơn — có thành tích, thì có thể bạn sẽ cần phải tìm ở nơi khác, bởi vì ở đây không có đủ.”

Điển hình ở Trung Quốc là: một thành công lớn giúp khởi động xu hướng. Khi Ngô Kinh làm Chiến lang 2, mà anh là đồng biên kịch, đạo diễn và đóng vai chính, anh được giới thiệu với hai trụ cột của Marvel là Joe và Anthony Russo, họ đã ký thỏa thuận hợp tác với hãng phim hậu thuẫn dự án của Ngô Kinh là Beijing Culture. Anh em Russos đề nghị giới thiệu cho Ngô Kinh một số cộng tác viên kỹ thuật thường xuyên của họ, và nhà làm phim Trung Quốc này đã chấp nhận đề nghị, thuê điều phối viên đóng thế Sam Hargrave, một chuyên gia hành động đằng sau các pha nguy hiểm trong Avengers: Infinity War. Nhà soạn nhạc người Mỹ Joseph Trapanese (The Greatest Showman, Straight Outta Compton) cũng tham gia sáng tác nhạc nền. Sự tham gia của những người kỳ cựu ở Hollywood được nhiều người công nhận là đã giúp cho bộ phim phát minh ra công thức thành công này — một bộ phim hành động yêu nước của Trung Quốc được sản xuất với sức mạnh kỹ thuật đẳng cấp thế giới — khiến khán giả Trung Quốc mê mẩn.

Ngô Kinh (thứ hai từ phải qua) cùng êkíp từ Hollywood trên trường quay Chiến lang 2

“Một nước đi rất thông minh từ Ngô Kinh,” James Wang, giám đốc điều hành của Hoa Nghị Huynh Đệ, sở hữu bộ phim chiến tranh sắp tới của riêng mình, Eight Hundred, đã thuê các chuyên gia hiệu ứng Hollywood. “Về cơ bản, anh ấy đã sử dụng những tài năng và kỹ thuật viên tốt nhất mà anh ấy có thể có được và kết hợp kỹ năng của họ với một câu chuyện Trung Quốc. Đây là điều Hollywood luôn làm cho phim Mỹ, và tôi tin rằng loại hợp tác này phù hợp với chúng tôi ở Trung Quốc.”

Giờ đây, gần như mọi bộ phim kinh phí lớn sắp tới của Trung Quốc đều tự hào về một số chuyên gia kỹ thuật hoặc kỹ thuật viên của Hollywood. Trong một số trường hợp, sự tham gia quốc tế là rất đáng kể. Fengshen Trilogy sắp tới của Beijing Culture, phim chuỗi kỳ ảo kinh phí lớn do Ô Nhĩ Thiện (Mojin: The Lost Legend, Painted Skin: The Resurrection) đạo diễn và tin đưa là chi phi lên đến 3 tỉ nhân dân tệ (450 triệu đôla), đã thuê nhà sản xuất Barrie M Osborne (Chúa tể của những chiếc nhẫn, The Great Gatsby) làm tư vấn sản xuất, James Schamus từng nhiều lần được đề cử Oscar làm tư vấn câu chuyện, và Glenn Boswell (The Hobbit, The Matrix) là điều phối viên hành động, cùng với một nhà soạn nhạc người Mỹ và giám sát VFX, cùng nhiều người khác.

Sử thi kỳ ảo Asura của Alibaba Pictures, được sản xuất với kinh phí 100 triệu USD và khai trương vào ngày 13/7, đã tuyển dụng một loạt nhân tài sản xuất danh giá, bao gồm nhà thiết kế trang phục đoạt giải Oscar Ngila Dickson (Lord of the Rings), đạo diễn âm thanh Martín Hernandez (The Revenant, Birdman) và giám sát VFX Charlie Iturriaga (Deadpool, Furious 7). Đạo diễn kiêm diễn viên huyền thoại Trung Quốc Khương Văn cũng quay sang Hollywood cho những vai quan trọng trong bộ phim hành động Hidden Man của anh, cũng mở màn ngày 13 tháng 7. Nhà sản xuất Andrew Lazar (American Sniper, và nhiều phim khác) giám sát một cảnh quay ngắn tại Baltimore, trong khi nhà soạn nhạc người Mỹ Aaron Zigman (The Notebook, các phim Sex and the City) đã bay tới Bắc Kinh nhiều lần để góp công vào nhạc nền của bộ phim.

Sử thi kỳ ảo Asura của Alibaba Pictures, được sản xuất với kinh phí 100 triệu USD và khai trương vào ngày 13/7, đã tuyển dụng một loạt nhân tài sản xuất danh giá của Hollywood

“Lúc đầu tôi thực sự cảm thấy mình giống như con sói đơn độc,” đạo diễn Hollywood Renny Harlin (Die Hard 2, Cliffhanger), đã tới Bắc Kinh bốn năm trước để chỉ đạo bộ phim hành động của Thành Long, Skiptrace và không về nữa. “Nhưng bây giờ không có gì lạ khi tình cờ gặp nhà quay phim, dựng phim hay giám sát VFX của Hollywood ở Bắc Kinh.” Sau khi Skiptrace kiếm được 141 triệu đôla năm 2016, đem lại thành công lớn đầu tiên cho Harlin trong một thập kỷ trở lại đây, đạo diễn người Phần Lan này đã quyết định chuyển từ Los Angeles sang thủ đô Trung Quốc. Kể từ đó, ông đã chỉ đạo thêm hai phim Trung Quốc — Legend of the Ancient Sword cho Alibaba; Bodies at Rest cho Wanda — cả hai đều được phát hành vào cuối năm nay. Các đạo diễn quốc tế hạng A khác, như Alfonso Cuaron, đã bày tỏ quan tâm đến việc làm phim Trung Quốc. Các nhà hoạt hình kỳ cựu như Rob Minkoff (The Lion King) và người đoạt giải Oscar Glen Keane (Dear Basketball, Aladdin) đang phát triển các dự án cho các hãng phim hoạt hình mới nổi của nước này.

Bất kỳ lao động Hollywood nào — đang có tham vọng hay đã có tên tuổi — cũng sẽ chứng thực được, ở Los Angeles cơ hội với các phim chiếu rạp quy mô lớn ít hơn bao giờ hết. Với truyền hình, hạ tầng trực tuyến và giải trí trên thiết bị di động thể hiện sự cạnh tranh chưa từng thấy giành lấy sự chú ý của khán giả, hoàn cảnh điện ảnh ở Mỹ đa phần phân cực giữa bom tấn khinh phí ‘khủng’ và phim hài và kinh dị kinh phí nhỏ, cùng với các loại phim độc lập ngày càng khan hiếm (thương vụ thâu tóm 20th Century Fox của Disney sẽ làm cho quá trình này càng tăng tốc).

Ghi chú về Harlin: “Một số chuyên gia kỳ cựu từ Hollywood đã nhận ra rằng nếu họ vẫn muốn nìn thấy tác phẩm của họ trên màn ảnh rộng, Trung Quốc là một trong số ít lựa chọn tuyệt vời.”

Đạo diễn Hollywood Renny Harlin (thứ hai từ trái qua) cùng Thành Long trên trường quay Skiptrace

Châu Âu cũng bắt đầu được hưởng lợi từ sự bùng nổ của Trung Quốc.

“Chi phí của mọi thứ ở Trung Quốc đang trở nên hoàn toàn điên rồ — không chỉ các ngôi sao mà cả những kỹ thuật viên nữa,” nhà làm phim người Ý Chistiano Bortone (Coffee, 2017), làm giám đốc điều hành Bridging the Dragon, hiệp hội các nhà làm phim ở Bắc Kinh và Berlin chuyên thúc đẩy các mối quan hệ giữa ngành công nghiệp điện ảnh châu Âu và Trung Quốc.

Bortone lưu ý rằng Trung Quốc đang bắt đầu khai thác nguồn nhân tài và chuyên gia làm phim nghệ thuật của châu Âu theo cùng cách mà Hollywood đã làm trong nhiều thập kỷ. Ví dụ, nhà làm phim nghệ thuật xuất sắc của Trung Quốc, Giả Chương Kha, lần đầu tiên đã thuê đạo diễn quay phim người Pháp cho bộ phim Ash is the Purest White dự tranh ở Cannes vừa rồi.

“Suy cho cùng, đừng quên rằng nhiều nhà quay phim vĩ đại nhất đến từ châu Âu,” Bortone nói. “Bây giờ Trung Quốc đang bảo, đừng đợi đến lúc họ trở nên rất đắt đỏ ở Hollywood, hãy đến với nguồn lực đó ngay đi.”

Đạo diễn quay phim người Pháp Eric Gautier (giữa) trên trường quay Ash is the Purest White cho đạo diễn Giả Chương Kha

“Như thể thế giới đang đảo chiều,” anh nói thêm. “Trong quá khứ, chúng tôi đã đưa công việc sang Trung Quốc vì lao động rẻ. Bây giờ, ít nhất là trong kinh doanh phim ảnh, họ đến châu Âu để làm lại y hệt như vậy.”