Marvel hủy hoại điện ảnh - và tự đào hố chôn mình

28/11/2023

Bom tấn mới nhất của hãng phim khổng lồ này đã thành bom xịt phòng vé. Sau 15 năm ngôi vương đã bắt đầu lung lay?

The Marvels mở màn thấp khủng! Ai biết sai gì ở đâu làm ơn chỉ giùm!

Ngày một nhiều sao hạng A gia nhập Vũ trụ Điện ảnh Marvel: Tương lai điện ảnh sẽ ra sao?

Phim Marvel sụt giảm ở phòng vé cho thấy những giới hạn Vũ trụ siêu anh hùng của Disney

Vũ trụ Điện ảnh Marvel đã thống trị điện ảnh một cách bất khả chiến bại trong 15 năm — nhưng nếu bạn hếch mũi lên đón gió, bạn có thể phát hiện ra mùi kryptonite thoang thoảng.

Teyonah Parris vai Captain Monica Rambeau trong The Marvels

Phần mới nhất trong chuỗi truyền thông trị giá 26 tỉ USD này, có tựa The Marvels, đã ra rạp khắp thế giới vào 10 tháng 11, và sự đón nhận rõ ràng là không mấy hoành tráng.

Chuyến phiêu lưu riêng thứ hai cho Captain Marvel của Brie Larson, tập hợp Avenger hạng B này với hai đồng minh từ phim bộ Disney+ gần đây, chỉ thu về 47 triệu USD ở Mỹ: tuần mở màn thấp nhất so với bất kỳ phim Vũ trụ Điện ảnh Marvel (MCU) nào cho đến nay. (Captain Marvel phần đầu có doanh thu mở màn gấp ba lần con số đó vào năm 2019.) Trong khi đó ở Anh, doanh thu 3,4 triệu bảng của phim là mức thấp thứ ba trong chuỗi sau The Incredible Hulk năm 2008 và Captain America: The First Avenger năm 2011, được phát hành khi thương hiệu còn đang tìm chỗ đứng.

Quay sang tìm kiếm câu trả lời trên YouTube — hiếm khi là ý tưởng khôn ngoan — thì bạn sẽ nghe bảo The Marvels thành bom xịt vì tỏ ra thức tỉnh. Sao nữ, đồng đội nữ, đa dạng chủng tộc, không có gã trai nào (trừ Samuel L Jackson; một nhân vật thường xuyên): tất cả đều là sự sỉ nhục đối với các nam thanh niên thế hệ Y trung thành, những người đã củng cố thành công ban đầu của MCU.

Doanh thu phòng vé (toàn cầu) cho các phim Marvel

Vấn đề là, dữ liệu không chứng minh được điều đó. Trong thời hoàng kim của MCU ngay trước đại dịch, khán giả của họ gần như cân bằng về giới tính (trung bình nghiêng về 55% là nam giới) và ở độ tuổi khá trẻ (40% dưới 25 tuổi). Tuy nhiên, The Marvels đã thu hút khán giả chủ yếu là nam giới (61%) vào cuối tuần, trong đó chỉ 19% đến từ độ tuổi Gen Z 18-24 đáng thèm muốn. (Và rõ ràng là thanh thiếu niên hờ hững hơn hẳn: chỉ 7% là ở độ tuổi 13-17.) Nói cách khác, phần lớn những người hâm mộ sống chết vẫn là nam giới thuộc thế hệ Y như trước. Vì vậy, nếu Marvel không bỗng dưng loạng choạng tỉnh thức, thì sao lại vấp ngã?

Sự thật là chuỗi phim này đã bắt đầu tự đào hố chôn mình cách đây 15 năm: chẳng qua chỉ vô tình đối thủ của nó lại ngã vào đấy trước. Vào cuối chuỗi thắng bốn năm đầu tiên — Giai Đoạn một, theo thuật ngữ của MCU — mô hình này đã trở nên thành công đến mức mọi hãng phim đối thủ đều bỏ dở những gì đang làm và cuống cuồng sao chép nó. Hãng biến những tài sản trí tuệ tưởng như vô giá trị — người bình thường nào lại quan tâm đến Iron Man, Thor và Captain America chứ? — thành các mỏ vàng.

Gwyneth Paltrow vai Virginia ‘Pepper’ Potts và Robert Downey Jr vai Tony Stark/Iron Man trong Iron Man

Hãng đã xây dựng dàn ngôi sao điện ảnh của riêng họ, cả những ngôi sao được khôi phục (Robert Downey Jr) và mới ra lò (các Chris: Evans, Pratt và Hemsworth). Và bản thân các phim là một trailer đồ sộ, nối tiếp, với mỗi phần phim sẽ khơi dậy sự nhiệt tình của người hâm mộ cho phần tiếp theo. Ngoại trừ sự sụt giảm ban đầu từ Iron Man đến The Incredible Hulk, mọi phim lẻ đều kiếm được nhiều tiền hơn phim trước — trong khi bộ phim tập hợp đầu tiên, The Avengers, đã trở thành phim có doanh thu cao nhất mà Disney từng phát hành tại thời điểm đó.

Công thức của Marvel được gọi là mô hình Vũ trụ Điện ảnh và không giống bất cứ công thức nào Hollywood từng thấy trước đây. Và công thức ấy như sau. Lấy một thương hiệu văn hóa đại chúng có sẵn tích hợp sức hấp dẫn hoài cổ. Liên kết các bộ phim riêng lẻ với nhau thay vì chỉ là các chương liên tiếp trong một chuỗi. Làm thật nhiều phim — nhiều hơn một phim mỗi năm trong bốn năm đầu tiên, tăng lên ba phim mỗi năm, cộng với phim bộ phát trực tuyến. Và định hình chúng theo thị hiếu của khán giả toàn cầu rộng rãi nhất có thể: phân loại 12A và chỉ 12A, không có gì để chọc mạng xã hội hay chọc giận các nhà kiểm duyệt Trung Quốc.

Chris Hemsworth vai Thor và Chris Evans vai Captain America trong The Avengers của Marvel

Chẳng bao lâu sau, bốn Vũ trụ Điện ảnh đối thủ đã lao vào guồng. Chính Disney đã áp dụng các quy tắc của Marvel cho Star Wars mà họ mua lại từ Lucasfilm với giá 4,05 tỉ USD vào năm 2012, năm The Avengers được phát hành. Warner Bros nhanh chóng thành lập một thương hiệu DC Comics của riêng họ, chạm mốc tập hợp đầu tiên (Justice League năm 2017, có Batman, Superman và Wonder Woman) sau ba năm. Sony đã có rất nhiều nhân vật phản diện của Spider-Man trong kho như Venom và Morbius, vì vậy Vũ trụ Spider-Man của Sony cũng được mở ra. Và New Line đã thiết lập và chạy một phiên bản kinh dị, trong đó những hồn ma nổi tiếng từ loạt phim The Conjuring — một con búp bê ma ám tên là Annabelle, một nữ tu ma quái — có thể được vắt sữa để khủng bố khán giả khi cần.

Rồi đến những thất bại, lụi tàn bên đường khi hệ tư tưởng thời đại băng qua. Vũ trụ Bóng tối của Universal, nhằm hồi sinh các hình tượng quái vật kinh điển của hãng phim từ những năm 1930, đã bị hủy bỏ sau một phim duy nhất, phần khởi động lại The Mummy do Tom Cruise đóng chính năm 2017 được đón nhận kém cỏi. Và Paramount đã cố gắng — vẫn đang cố gắng — ghép các tài sản đồ chơi hành động Hasbro của mình vào một loại vũ trụ Toys-R-Us, đưa GI Joe vào cùng một thế giới với Transformers (và M.A.S.K., Visionaries và Micronauts).

Sony đã có rất nhiều nhân vật phản diện của Spider-Man trong kho như Venom và Morbius, vì vậy Vũ trụ Spider-Man của Sony cũng được mở ra

Tuy nhiên, Hollywood đã phớt lờ định luật nhiệt động lực học thứ hai trong việc xem phim: ngay cả Vũ trụ Điện ảnh ổn định nhất cuối cùng cũng sẽ tự sụp đổ. Đầu tiên, kinh phí vận hành tiếp tục tăng vọt, vì cần phải quay lại liên tục và làm lại hiệu ứng hình ảnh vào phút cuối để giữ cho kế hoạch rộng hơn đi đúng hướng. (Được cho rằng The Marvels tiêu tốn của Disney 275 triệu USD; Napoleon của Ridley Scott, với dàn diễn viên đồ sộ và những trận chiến hoành tráng, tàn khốc, có thể đã được thực hiện với kinh phí 200 triệu USD.)

Phong cách thương hiệu cố định cũng trở thành vấn đề: những gì vui vẻ và hào nhoáng một thế hệ trước giờ đây đã trở nên lỗi thời. (Hãy nghĩ các loạt phim lâu năm truyền thống, như Bond, Batman và Star Trek, thường xuyên thử những diện mạo và tông màu khác nhau như thế nào.) Việc gia nhập dàn sao cũng ít hấp dẫn hơn, vì hợp đồng nhiều phim của các diễn viên trở thành dây thừng siết cổ sự nghiệp. Brie Larson đã thắng giải Oscar Nữ diễn viên chính xuất sắc năm 2015 và được chọn tham gia Captain Marvel vào năm sau. Và kể từ khi phát hành bộ phim đó, cô đã xuất hiện trong tổng cộng hai phim không phải của Marvel: phim pháp lý Just Mercy và Fast & Furious phần 10.

Tại Star Wars, phim bộ phát trực tuyến liên tục ra mắt. Trong bốn năm qua, gần 40 giờ nội dung xem mới đã được tung ra: gần gấp đôi so với 42 năm trước

Tuy nhiên, điều tàn khốc nhất là sự mệt mỏi của người tiêu dùng. Mô hình Vũ trụ Điện ảnh phụ thuộc vào nhu cầu khách hàng phình to theo tỷ lệ sản lượng của hãng phim — nói cách khác, hoàn toàn đi ngược lại các quy luật cung cầu đã được thử và thấy đúng.

Câu hỏi được các hãng phim đặt ra là “Chúng ta có thể kiếm được bao nhiêu nữa?” Còn “Chúng ta có thể lỗ bao nhiêu nữa?” — ai quan tâm? Tại Star Wars, phim bộ phát trực tuyến liên tục ra mắt. Trong bốn năm qua, gần 40 giờ nội dung xem mới đã được tung ra: gần gấp đôi so với 42 năm trước.

Nhưng Star Wars hiện không được yêu thích gần như gấp đôi so với năm 2019. Đúng hơn, tầm nhìn của nó đã bị thu hẹp: trí tưởng tượng không còn vai trò gì trong Star Wars nữa, bởi vì cơn lũ nội dung dư thừa ngay lập tức lấp đầy mọi lỗ hổng.

Việc gia nhập dàn sao cũng ít hấp dẫn hơn, vì hợp đồng nhiều phim của các diễn viên trở thành dây thừng siết cổ sự nghiệp. Brie Larson đã thắng giải Oscar Nữ diễn viên chính xuất sắc năm 2015 và được chọn tham gia Captain Marvel vào năm sau. Và kể từ khi phát hành bộ phim đó, cô đã xuất hiện trong tổng cộng hai phim không phải của Marvel

Nó cũng tràn ngập thị trường. Tám trong số mười phim thành công nhất về mặt thương mại được phát hành trong thập niên 1990 đều là những ý tưởng hoàn toàn nguyên bản hoặc được chuyển thể từ sách. (Hai trường hợp ngoại lệ là Star Wars: Episode I và The Lost World: Jurassic Park.) Nhưng đến cuối những năm 2000 — thập kỷ mà các chuỗi phim bắt đầu chiếm ưu thế — tỷ lệ đã hoàn toàn đảo ngược: tất cả trừ hai (Avatar và Harry Potter and the Philosopher’s Stone) là những phần tiếp theo.

Và trong những năm 2010, khi mô hình Vũ trụ Điện ảnh đang ở thời kỳ huy hoàng thì sao? Bảy tựa phim “vũ trụ” (năm trong số đó là của Marvel), hai phần tiếp theo thông thường và một phim làm lại. Bộ phim không thuộc chuỗi đầu tiên đứng thứ 46 trong danh sách và đó là Bohemian Rhapsody. Câu chuyện nguyên tác đầu tiên? Inception của Christopher Nolan, đến cuối thập kỷ này đã hoàn toàn rơi khỏi top 50, bị các ngôi sao văn hóa dẫn đường như Aquaman, Jumanji: Welcome to the Jungle và Ice Age: Continental Drift hất chân.

Avengers: Infinity War: từ trái qua Okoye (Danai Gurira), Black Panther/T’Challa (Chadwick Boseman), Captain America/Steve Rogers (Chris Evans), Black Widow/Natasha Romanoff (Scarlett Johansson) và Winter Soldier/Bucky Barnes (Sebastian Stan)

Điều nổi bật nhất về tốp 50 đó là nó cực kỳ nhàm chán — thực đơn dành cho trẻ mới biết đi với khủng long gà tây vào mỗi tối trong tuần.

Vòng xoáy tử thần đã bắt đầu hay thất bại của The Marvels chỉ là một cú sẩy chân? Thành công phi thường của Oppenheimer mùa hè này — lại là Nolan — là điềm lành cho những khán giả muốn được đối xử như người lớn. Và ở Anh, Killers of the Flower Moon của Martin Scorsese đã đều đặn thu về 9 triệu bảng trong bốn tuần qua: nếu doanh thu của nó vượt qua The Marvels thì đó sẽ là công lý đầy thi vị.

Theo TS Eliot, tiếng khóc yếu ớt mới là hình thức suy thoái dễ xảy ra hơn là tiếng nổ. Nhưng sự biến mất chỉ sau một đêm của 15 năm thống trị là một biến chuyển đáng kể. Giống như phim cao bồi và nhạc kịch, hai trong số những cơn sốt không lành mạnh trước đây của Hollywood, phim siêu anh hùng sẽ tồn tại.