• Vì sao bộ phim yêu người cá trở thành bầu chọn đồng thuận lạ lùng của mùa giải Oscar 2018

Cảnh trong phim The Shape of Water, bộ phim đầu tiên có thể gọi là khoa học giả tưởng thắng giải Oscar Phim hay nhất tại Lễ trao giải thưởng Viện Hàn lâm lần thứ 90, diễn ra ngày 4/3/2018

Chiến thắng đáng kinh ngạc của Moonlight trước La La Land năm 2017 không chỉ là một chương trình truyền hình hay; nó còn là dấu hiệu cho thấy sự thúc đẩy việc đa dạng hóa và hiện đại hóa thành viên Viện Hàn lâm đã có hiệu quả. Có thể nào chuyện tương tự xảy ra năm nay? Có thể nào một bộ phim kinh dị như Get Out hay câu chuyện về tuổi mới lớn Lady Bird thắng được thành kiến về thể loại nơi các nhà bầu chọn? Mặc dù các giải thưởng lớn khác — Đạo diễn xuất sắc nhất và tất cả bốn hạng mục diễn xuất — dường như đã chốt, các chuyên gia lập luận rằng giải thưởng lớn nhất vẫn để ngỏ.

Có lẽ vậy (chúng ta sẽ không bao giờ biết được tổng số phiếu bầu chọn). Cuối cùng, The Shape of Water đã đoạt giải Phim hay nhất cùng với giải Đạo diễn xuất sắc nhất cho Guillermo del Toro, lần thứ nhì trong vòng sáu năm qua hai giải này mới lại thuộc về cùng một bộ phim. Shape sát nhất cho một đặt cược an toàn — đã giành được giải thưởng hàng đầu của Hiệp hội đạo diễn Hoa Kỳ, thường khớp với danh hiệu Phim hay nhất — thế nên chiến thắng của nó dường như là thủ tục. Đồng nghiệp Spencer Kornhaber của người viết lưu ý sự giao thoa “phớt nhẹ như sương sa” trong bộ phim của del Toro, câu chuyện cổ tích thời kỳ Chiến tranh lạnh đưa một người phụ nữ câm, một phụ nữ da đen và một người đàn ông đồng tính vào sứ mệnh giải cứu một sinh vật lưỡng cư từ phòng thí nghiệm của chính phủ. Aisha Harris của Slate gọi đó là sự lựa chọn “an toàn đáng thất vọng”.

Guillermo del Toro, giữa, trên trường quay The Shape of Water

Nhưng sự công nhận dành cho The Shape of Water thực sự thể hiện bao nỗ lực của cựu chủ tịch Viện Hàn lâm Cheryl Boone Isaacs nhằm định hình lại và tái tập trung thành viên bầu chọn để đối phó với thời thế đổi thay trong ngành công nghiệp này đã có hiệu quả. Đây là bộ phim đầu tiên có thể gọi là khoa học giả tưởng thắng giải Phim hay nhất. Đây là bộ phim đầu tiên xoay quanh nhân vật nữ chính (Sally Hawkins) giành được chiến thắng từ sau Million Dollar Baby năm 2004 (và đó là một bộ phim đấm bốc tàn bạo). Chắc chắn đây là mối tình lãng mạn đầu tiên giữa một con người và một… phi-con người lấy được giải thưởng lớn (tin đi, người viết đã kiểm tra kỹ lưỡng rồi).

The Shape of Water không là một bộ phim đổi mới triệt để — chẳng phải tầm thường mà là tinh tế được thiết kế thành một câu chuyện ấm áp nhằm làm hài lòng đám đông với thông điệp chung chung về sự dung hợp. Đồng nghiệp Spencer của người viết không sai khi vạch ra sự đơn giản của nó, mà Harris của Slate cũng vậy khi nói rằng Shape có thể gợi ra thêm chút nữa thay vì chỉ một cái nhún vai khi người xem nghĩ lại về nó trong tương lai (so với một tác phẩm châm chọc hơn như Get Out). Nhưng điều đáng chú ý là The Shape of Water giờ là một sự lựa chọn đồng thuận của các nhà bầu chọn Viện Hàn lâm. Cửa sổ Overton* cho những mồi câu Oscar, như trước đây là thế, đã thay đổi.

The Shape of Water là phim đầu tiên xoay quanh nhân vật nữ chính (Sally Hawkins, phải) giành được chiến thắng từ sau Million Dollar Baby năm 200.

Chỉ mới cách đây chừng vài năm thôi, một phim quái vật máu me, tình dục lộ liễu, và kỳ ảo như vầy của del Toro sẽ là một sự lựa chọn quá khích cho dàn đề cử Phim hay nhất. Thật vậy, miêu tả đó đã phần nào áp dụng cho bộ phim Pan's Labyrinth năm 2006 của ông, được sáu đề cử Oscar nhưng không lọt vào hạng mục danh giá nhất này. Cách đây chưa lâu, lựa chọn đồng thuận giữa những ứng cử viên như của năm nay hẳn sẽ là một phim như The Post của Steven Spielberg hay Dunkirk của Christopher Nolan — những phim được giới phê bình khen ngợi và thành công đình đám ở phòng vé kể những câu chuyện có thật truyền cảm hứng. Những bộ phim này cũng hấp dẫn khán giả đại trà có độ tuổi trung bình cao hơn, tương tự những phim như Argo (thắng giải năm 2013), The Artist (2012), hay The King's Speech (2011).

Sau khi công luận bùng nổ cơn giận dữ với dàn đề cử diễn xuất toàn da trắng cho Oscar năm 2015 và 2016 và ảnh hưởng ngày càng tăng của chiến dịch #OscarsSoWhite, chủ tịch Isaacs đã thực hiện các bước đi thực sự quyết liệt để định hình lại thành viên của Viện Hàn lâm. Trong những năm tiếp theo, viện này đã mời thành viên bầu chọn mới với những số lượng phá kỷ lục. Năm 2014, Viện Hàn lâm có khoảng 94% da trắng và 77% nam; sáng kiến của Isaacs dự định đến năm 2020 sẽ tăng gấp đôi số phụ nữ và người da màu trong tổ chức. Sau những nỗ lực của Isaacs, Moonlight của Barry Jenkins đã đoạt giải Phim hay nhất năm 2017, một thành công chủ yếu là do phẩm chất tuyệt vời của bộ phim, nhưng cũng là biểu tượng cho những thay đổi mà Viện Hàn lâm đã cố gắng thực hiện.

Get Out đưa Jordan Peele trở thành người da màu đầu tiên thắng giải Oscar Kịch bản gốc xuất sắc

Get Out lẽ ra đã là người chiến thắng bất ngờ tại giải Oscar năm 2018 vì nhiều lý do. Lý do quan trọng hơn hết thảy là, phim chỉ được bốn đề cử và không có đề cử nào trong các hạng mục kỹ thuật, mà nhà bầu chọn ở những hạng mục này là nhân tố quyết định cho bất kỳ chiến thắng nào ở giải Phim hay nhất (The Shape of Water được 13 đề cử, trong đó có bảy đề cử kỹ thuật tay nghề). Địa vị là một phim kinh dị của Get Out, thể loại kém “danh giá” nhất, có lẽ làm cho nó bị mất đi sự ủng hộ; mặc dù The Shape of Water cũng là một phim thể loại, cái bẫy thời kỳ lịch sử có thể đã giúp nó che giấu những yếu tố khủng khiếp (càng ít nói về chuyện gì đã xảy ra với con mèo đáng thương đó càng tốt).

Tuy nhiên, Get Out chắc chắn là hiện tượng văn hóa đại chúng của năm, và có lập luận cho rằng Oscar sẽ làm tốt hơn nếu công nhận những bộ phim như thế là Phim hay nhất. Như Harris đã đưa ra giả thuyết, vài năm sau nữa The Shape of Water có thể sẽ không được nhớ đến nhiều bằng tác phẩm đạo diễn đầu tay của Jordan Peele; tương tự đối với một số những phim đã được đề cử mà không thắng giải khác như Three Billboards Outside Ebbing, Missouri hay Darkest Hour. Tuy nhiên, cân nhắc kỹ thì địa vị ứng viên sáng giá nhất của Shape vẫn là bất ngờ.

Guillermo del Toro trên sân khấu nhận giải Oscar Phim hay nhất

Viện Hàn lâm sẽ luôn là một cơ chế đồng thuận — hàng nghìn nhà bầu chọn của viện cố gắng chọn ra bộ phim họ thích nhất. Năm 2018, sự đồng thuận này đã đặt vào câu chuyện làm tình với người cá. Ai biết năm 2019 sự đồng thuận ấy sẽ đặt vào đâu?

* Overton window là học thuyết chính trị do Joseph P Overton, nguyên phó chủ tịch Trung tâm Chính sách công Mackinac, phát triển vào giữa thập niên 1990, về phạm vi (range hay window) các chính sách mà công chúng sẽ chấp nhận. (ND)