• Ngô Vũ Sâm - nhà đạo diễn làm thay đổi lịch sử bạo lực của Hollywood

Vị đạo diễn đầy ảnh hưởng của các tác phẩm kinh điển Lạt thủ thần thám / Hard Boiled, Điệp huyết song hùng / The Killer và Face/Off chứng minh tài năng vẫn điêu luyện khi nói đến cảnh bạo lực ballet ngoạn mục và những nhân vật phản anh hùng tan vỡ.

Ngô Vũ Sâm đăng trên Instagram chính thức của ông tờ giấy gửi lời chào từ hãng chế tác A Better Tomorrow Films của vị đạo diễn tác gia

Nhưng Silent Night, ra mắt (ở Mỹ) vào thứ sáu đầu tháng 12 này từ Lionsgate, cũng đánh dấu việc thoát ra khỏi những cảnh tượng đỉnh cao mà người hâm mộ có thể mong đợi ở Ngô Vũ Sâm, vị đạo diễn có những cột mốc “anh hùng đổ máu” của thập niên 80 và 90 đã định hình phim hành động hiện đại như chúng ta biết.

Trung tâm bộ phim là một người cha đau khổ (Joel Kinnaman) quyết tâm trả thù bọn côn đồ đã sát hại đứa con trai nhỏ của mình và làm anh bị thương vào một đêm Giáng sinh, khiến anh không còn nói được. Khác xa với một trong những người hùng cực ngầu của Ngô Vũ Sâm, người cha đau khổ này là một con người bình thường mắc rất nhiều sai lầm trong hành trình đòi công lý. Bộ phim được mở rộng quy mô với những cảnh bạo lực bùng nổ, rượt đuổi ô tô, đánh đấm tàn bạo và đấu súng, không có lời thoại. Và không còn thấy nữa những chú chim bồ câu quay chậm biểu tượng của Ngô Vũ Sâm.

Nhưng vị đạo diễn 77 tuổi thích thú với cơ hội vươn xa và gây bất ngờ, dù đã có hơn ba chục bộ phim trong tay. Với những tia lấp lánh trong đôi mắt, Ngô Vũ Sâm ghi chú cột mốc độc đáo mà Silent Night đánh dấu. “Đây là bộ phim độc lập đầu tiên của tôi,” ông nói.

Trung tâm của Silent Night là một người cha đau khổ (Joel Kinnaman) quyết tâm trả thù bọn côn đồ đã sát hại đứa con trai nhỏ của mình và làm anh bị thương vào một đêm Giáng sinh, khiến anh không còn nói được. Khác xa với một trong những người hùng cực ngầu của Ngô Vũ Sâm, người cha đau khổ này là một con người bình thường mắc rất nhiều sai lầm trong hành trình đòi công lý

Không lời thoại là một thách thức, Ngô Vũ Sâm nói với Los Angeles Times trong buổi uống trà tại văn phòng của ông ở Santa Monica. Nhưng cũng rất thú vị. “Như Alfred Hitchcock đã nói, mỗi bộ phim là một thử nghiệm mới,” Ngô Vũ Sâm nói. “Thực ra, việc không có lời thoại lại chứa đựng một câu chuyện rất nhân văn. Đó là tình thương dành cho con trai của một người cha. Thách thức của phim không có lời thoại là làm thế nào để khán giả chấp nhận câu chuyện và các nhân vật làm họ cảm động mà không thấy như thể đang bỏ lỡ điều gì.”

Hãy gọi đây là một chương khác trong sự nghiệp đầy thăng trầm của Ngô Vũ Sâm, một chương trong đó hầu như lúc nào ông cũng nghĩ về phim ảnh — nghĩa là, trừ những khi ông nấu các bữa ăn nhiều món Trung Hoa ở nhà cho gia đình, thời gian duy nhất ông thư giãn không bị ám ảnh bởi phim ảnh. Ông đã quay gần xong dự án tiếp theo, một Điệp huyết song hùng bối cảnh Paris làm lại bộ phim năm 1989 của chính mình. (Cuộc đình công làm gián đoạn sản xuất.)

Trên trường quay Điệp huyết song hùng kinh điển

Bên trong trụ sở Westside của Ngô Vũ Sâm, John Travolta và Nicolas Cage đón khách từ standee Face/Off to tướng trong khi một tấm áp phích đóng khung của Windtalkers năm 2002, cũng có Cage tham gia, trang trí trên tường. Một bức tường khác kể câu chuyện cá nhân hơn: Dưới cái bóng của Alain Delon, Châu Nhuận Phát châm điếu thuốc bằng tờ 100 đôla trên tấm áp phích tiếng Pháp cho bộ phim đột phá Bản sắc anh hùng năm 1986 — bộ phim yêu thích của nhà làm phim và cũng là tên công ty chế tác ông thành lập — kế bên áp phích bộ phim hình sự về tình bạn rạn nứt năm 1990 Điệp huyết nhai đầu / Bullet in the Head, ban đầu được viết như một phần tiền truyện trước khi rạn nứt công khai với bạn cộng tác và đồng nghiệp tượng đài điện ảnh Hồng Kông Từ Khắc.

Bước vào văn phòng riêng lắp kính của Ngô Vũ Sâm, bạn sẽ có cái nhìn sâu hơn về những ảnh hưởng vẫn truyền cảm hứng cho ông. Clint Eastwood trong vai Dirty Harry nhìn chằm chằm vào bàn làm việc của Ngô Vũ Sâm từ khung hình bóng loáng. Ngôi sao Nikkatsu Akira Kobayashi cười toe toét, cầm súng lục và xúc xắc trong phim Sasurai no Gambler năm 1964. Tấm áp phích An Outlaw của Teruo Ishii có mặt một diễn viên yêu thích khác của Ngô Vũ Sâm, Ken Takakura, đã thôi thúc ông miên man nói về nguồn cảm hứng từ đó mà làm nên Điệp huyết song hùng. Ở đây, ông đắm mình trong những người hùng điện ảnh của ông, và hai người của Jean-Pierre Melville — “thần tượng của tôi,” ông nói — hoàn thiện căn phòng: Jean-Paul Belmondo trong L’Aîné des Ferchaux (1963) và Delon trong Le Cercle Rouge (1970).

Nicolas Cage (nằm) và đạo diễn Ngô Vũ Sâm trên trường quay Windtalkers năm 2002

Phim ảnh đã là điều không thể thiếu trong cuộc đời Ngô Vũ Sâm từ khi còn trẻ. Sinh năm 1946 ở Trung Quốc, gia đình theo đạo Thiên Chúa của ông chuyển sang Hồng Kông khi ông còn là một cậu bé và sống trong cảnh nghèo khó. Nhà thờ và rạp chiếu phim trở thành nơi cho cậu bé Ngô Vũ Sâm ẩn náu tránh bạo lực. “Tôi lớn lên trong một khu ổ chuột và thường xuyên bị đánh đập,” Ngô Vũ Sâm nói. Ông ví thời thơ ấu của mình với The 400 Blows của François Truffaut, một bộ phim ông thường xuyên xem đi xem lại và lần nào cũng khóc. “Khi bị đánh, tôi thường chạy vào nhà thờ và cảm thấy an toàn, vui vẻ hơn. Đặc biệt, rạp chiếu bóng đã mang lại cho tôi rất nhiều niềm vui và hy vọng.”

Ông nói mình đã may mắn sinh phùng thời. Lớn lên sau chiến tranh, lúc nhỏ ông say mê phim châu Âu và Nhật Bản những năm 1960 và chứng kiến các nghệ sĩ Làn sóng Mới của Pháp thử nghiệm những cách kể chuyện mới. Ông nghiền ngẫm những tác phẩm nhập khẩu nước ngoài cùng với đám bạn bè mọt phim “cuồng”, xem các buổi chiếu riêng tại đại sứ quán Pháp, nơi lần đầu tiên ông xem bộ phim yêu thích nhất mọi thời đại của mình, bộ phim lãng mạn nhạc kịch năm 1964 của Jacques Demy The Umbrellas of Cherbourg.

Ngô Vũ Sâm đạo diễn John Travolta (phải) trong phim hành động ly kỳ hạt nhân năm 1996 Broken Arrow

“Đó là bộ phim dạy tôi biết thế nào là lãng mạn,” Ngô Vũ Sâm nói về giọng hát của ngôi sao Catherine Deneuve. Cách tiếp cận độc đáo và câu chuyện tình yêu tàn khốc của bộ phim đã giúp ông hình dung lại cách kể chuyện phim. “Khiến tôi nghĩ rằng một bộ phim có thể đẹp theo nhiều cách khác nhau,” ông nói. Ngô Vũ Sâm bước vào điện ảnh những năm 1970, làm trợ lý đạo diễn cho biểu tượng võ thuật Trương Triệt trước khi ra mắt đạo diễn riêng với The Young Dragons năm 1974, thể hiện biên đạo võ thuật của Thành Long trẻ tuổi. Thập niên tiếp theo được dành để chỉ đạo các xuất phẩm hãng phim giao nhiệm vụ — phim hài và phim võ thuật — và đối mặt với thất vọng ngày càng tăng.

Ngay cả sau khi định nghĩa một thể loại hành động mới với các phim đình đám Bản sắc anh hùng, Điệp huyết song hùng và Lạt thủ thần thám, tất cả đều có sự tham gia của Châu Nhuận Phát trong những câu chuyện kịch tính, những màn opera cách điệu về những tên tội phạm có quy tắc đạo đức nghiêm ngặt, ông đã mệt mỏi chống lại kỳ vọng của ngành công nghiệp điện ảnh Hồng Kông. “Hạn chế đủ thứ trong những gì chúng tôi có thể làm,” Ngô Vũ Sâm nói. “Chúng tôi không thể làm phim lịch sử hay bất cứ điều gì về đẳng cấp thấp hơn trong xã hội. Chỉ phim hành động.”

Ra mắt Hollywood, Ngô Vũ Sâm chỉ đạo Jean Claude Van Damme trong phim hành động Hard Target năm 1993, là xuất phẩm hãng phim hiện đại lớn đầu tiên của Mỹ do một đạo diễn châu Á chỉ đạo

Đấy không phải là lần cuối cùng Ngô Vũ Sâm cảm thấy chán ngán chỉ muốn thử điều gì đó mới mẻ. Các hãng phim Mỹ liên tục gọi đến và ông nghĩ mình sẽ phát triển trong vai trò nghệ sĩ khi thực hiện bước nhảy vọt. “Tôi rất phấn khích vì được làm việc với nhiều loại người khác nhau là một giấc mơ, và ở Hollywood mọi thứ đều rất quy củ,” ông nói. “Vì thế tôi đã nắm lấy cơ hội.”

Ông đưa gia đình chuyển đến Los Angeles, yêu thành phố này và trở thành công dân Hoa Kỳ vào những năm 90. “Tôi yêu Los Angeles vì có thể nhìn thấy cây cối ở khắp mọi nơi,” ông nói. “Ở Hồng Kông, tôi lớn lên trong khu ổ chuột hơn 20 năm. Khó mà nhìn thấy bất kỳ cái cây nào. Khó mà nhìn thấy bất kỳ bầu trời xanh nào. Bất cứ khi nào tôi nhìn lên — xám xịt và sương mù. Khi tôi đến Los Angeles, tôi có thể nhìn thấy cây cối ở khắp mọi nơi.”

Ông bắt đầu tận tay học cách Hollywood làm phim. Ngô Vũ Sâm ra mắt ở Mỹ với bộ phim hành động Hard Target của Jean Claude Van Damme năm 1993, mang tính lịch sử vì là xuất phẩm hãng phim hiện đại lớn đầu tiên của Mỹ do một đạo diễn châu Á chỉ đạo, sau đó đạo diễn Travolta trong phim hành động ly kỳ hạt nhân năm 1996 Broken Arrow. Tuy nhiên, bộ phim khoa học giả tưởng Face/Off năm 1997 đã chứng tỏ là thành tựu đỉnh cao của ông, gây ấn tượng với giới phê bình và khán giả, cán mức 112 triệu USD phòng vé Bắc Mỹ và nhận được đề cử Oscar biên tập âm thanh.

Ngô Vũ Sâm và Tom Cruise trên trường quay Mission: Impossible 2 năm 2000, bộ phim có doanh thu cao nhất trong sự nghiệp làm phim của ông

Sau khi kiếm được doanh thu cao nhất trong sự nghiệp, nhưng được đánh giá ở mức trung bình, với Mission: Impossible 2 năm 2000, cuối cùng Ngô Vũ Sâm lại bồn chồn không yên. Hollywood chỉ muốn những bộ phim hành động lớn từ Ngô Vũ Sâm, còn phim tâm lý nhỏ hơn ông muốn thì không đến tay ông. “Thậm chí có người còn nói vì tôi là người Trung Quốc nên không phù hợp để làm bất kỳ bộ phim nào về lịch sử nước Mỹ hay chủ đề về chủng tộc,” ông nói. “Kịch bản hay chưa bao giờ đến với tôi.”

Nghịch lý thay, Ngô Vũ Sâm đã tìm thấy kịch bản và kinh phí ở Trung Quốc thời hậu chuyển giao, ông làm những bộ phim sử thi được cấp vốn xa hoa như Xích Bích hai phần trị giá 80 triệu USD, vừa là một dự án mơ ước từ lâu vừa là dấu hiệu một “Chinawood” đang nổi lên. Nhưng ông lại thấy áp lực ràng buộc. Ông khao khát được quay về với cái gì gọn gàng hơn.

Kịch bản của Robert Archer Lynn cho Silent Night đã thu hút sự chú ý của ông bằng kịch tính nhân vật gần gũi và dòng cảm xúc ngầm, kiểu “câu chuyện nhân văn hay” mà Ngô Vũ Sâm nghĩ rằng khán giả đã bỏ lỡ trong thời đại mỏi mệt phim siêu anh hùng truyện tranh. Được các nhà sản xuất John Wick từ Thunder Road, Capstone Studios hỗ trợ, và A Better Tomorrow Films của Ngô Vũ Sâm, bộ phim có những hạn chế riêng — cụ thể là kinh phí độc lập và số ngày quay hạn chế.

Ngô Vũ Sâm đã tìm thấy kịch bản và kinh phí ở Trung Quốc thời hậu chuyển giao, ông làm những bộ phim sử thi được cấp vốn xa hoa như Xích Bích hai phần trị giá 80 triệu USD, vừa là một dự án mơ ước từ lâu vừa là dấu hiệu một “Chinawood” đang nổi lên

Việc quay phim đòi hỏi phải có kế hoạch sáng tạo. Ngô Vũ Sâm và nhà quay phim Sharone Meir sử dụng những cảnh quay dài và ít bao quát, quay ở Mexico thay cho các vùng ngoại ô của Mỹ, cho phép diễn viên tự do thể hiện kịch bản chỉ bằng biểu cảm và thể hình của họ. Làm việc theo bản năng với Kinnaman trong vai Brian Godlock và Catalina Sandino Moreno (Maria Full of Grace) trong vai vợ anh trên phim là Saya, cuộc hôn nhân của họ tan vỡ khi Brian truy lùng trùm tội phạm Playa (Harold Torres), Ngô Vũ Sâm đã nghĩ ra những chuyển đổi và góc máy sáng tạo làm tăng thêm sức mạnh cảm xúc và chất trữ tình.

Ngô Vũ Sâm cũng thi triển tay nghề hành động kỳ cựu, bao gồm một pha đấu súng tốc độ cao mở rộng, những màn ẩu đả tan xương, những cuộc tàn sát quay chậm, nhiều cảnh đấu súng và giới thiệu một cảnh sát tốt (do Kid Cudi thủ vai) thấu hiểu cuộc báo thù toàn thành phố của Brian. Nhưng đạo diễn cũng muốn hành động trong Silent Night đáng tin cậy, tránh trông giống hoạt hình. “Tôi dự định làm khác với những bộ phim lớn hiện nay, những bộ phim khoa học giả tưởng, kiểu Marvel,” Ngô Vũ Sâm nói.

Kịch bản Silent Night đã thu hút sự chú ý của Ngô Vũ Sâm bằng kịch tính nhân vật gần gũi và dòng cảm xúc ngầm, kiểu “câu chuyện nhân văn hay” mà nghĩ ông rằng khán giả đã bỏ lỡ trong thời đại mỏi mệt phim siêu anh hùng truyện tranh. Ảnh: Ngô Vũ Sâm trên trường quay Silent Night

Ông bắt đầu bằng việc chọn diễn viên có thể đóng vai người đàn ông bình thường một cách đáng tin cậy, đã biến hình. “Bạn cố gắng tìm ra cốt lõi của — họ có điểm nào tốt, điểm yếu của họ là gì, thậm chí góc quay nào hay hơn cho họ?” Ngô Vũ Sâm nói về các diễn viên của mình, mà ông đã học cách yêu mến từ sư phụ Trương Triệt. “Tôi quan sát đôi mắt của họ. Thậm chí tôi còn nhìn vào bàn tay họ. Nếu tôi đang làm phim hành động, anh sẽ cầm loại vũ khí nào phù hợp?”

Kinnaman muốn một vai diễn thách thức, chứ không chỉ là thể hình.

“Ông ấy sẽ dành thời gian để thiết kế một cảnh quay đẹp mắt kể lại toàn bộ câu chuyện,” nam diễn viên nói về Ngô Vũ Sâm. “Một sự hợp tác kỳ diệu vì ông rất cởi mở và tiếp thu các ý tưởng. Bởi vì chúng tôi không có đối thoại nên hành động trở thành cách chúng tôi kể câu chuyện. Một quá trình khá sáng tạo. Chúng tôi đã nghĩ ra rất nhiều ý tưởng trong ngày hôm đó.”

Joel Kinnaman trong một cảnh phim Silent Night. “Ở Hollywood hay Hồng Kông cũng vậy, tôi đều làm như nhau,” Ngô Vũ Sâm nói về cách ông làm việc với các diễn viên. “Tôi không muốn dạy bảo họ. Tôi chỉ muốn họ cảm thấy tự do”

Sự kết hợp sáng tạo của họ trên trường quay đã đem đến một số khoảnh khắc gây tiếng vang nhất của Silent Night, chẳng hạn một cảnh đầy cảm xúc trong đó Brian bước vào phòng con trai mình lần đầu tiên sau khi cậu bé qua đời. Kịch bản có cảnh hồi tưởng những khoảng thời gian hạnh phúc hơn; Ngô Vũ Sâm chỉ có nửa ngày để quay cảnh này.

“Lúc đó Joel nói: ‘Nếu tôi mơ thấy mình đang ngủ cạnh con trai thì thế nào?’ Tôi bảo, ‘Ồ, đó là một ý tưởng hay’,” Ngô Vũ sâm nhớ lại. “Sau đó, tôi nảy ra ý tưởng thực hiện tất cả chỉ trong đúp.” Khoảnh khắc đầy ám ảnh, trong đó Brian quẫn trí thoáng tưởng tượng ra đứa con trai bên cạnh mình rồi tỉnh dậy trước hiện thực đau lòng, diễn ra trong máy quay thông qua việc chỉnh lại khung hình cẩn thận đồng thời thể hiện diễn xuất tinh tế của Kinnaman. Cảnh này làm cho các pha bạo lực bùng nổ sau đó trở nên có sức nặng hơn và xứng đáng hơn.

Cách tiếp cận cởi mở của Ngô Vũ Sâm khi làm việc với diễn viên đã từng được tưởng thưởng. Trong Face/Off, một cảnh giữa Cage và Joan Allen không đạt cho đến khi Ngô Vũ Sâm nhớ lại câu chuyện cười nha sĩ nhổ nhầm răng mà Cage đã kể với ông — và yêu cầu anh thử diễn qua nước mắt. Thử nghiệm đã thành công: Đó là một khoảnh khắc rất người trong một bộ phim tuyệt đỉnh, kiểu đa tầng kịch tính nhân vật mà theo đó Ngô Vũ Sâm cố gắng xây dựng hành động.

Sự kết hợp sáng tạo của họ trên trường quay đã đem đến một số khoảnh khắc gây tiếng vang nhất của Silent Night

Ông háo hức muốn biết khán giả đón nhận sự trở lại ở Mỹ của mình như thế nào, giữa lúc mong muốn hoàn thành phim kế tiếp: bản làm lại Điệp huyết song hùng đảo ngược giới tính với Nathalie Emmanuel (Fast & Furious) trong vai chính. Phim đã quay xong khoảng hai phần ba trước khi cuộc đình công làm gián đoạn quá trình sản xuất, và Ngô Vũ Sâm dự định quay lại Paris vào tháng 1 để tiếp tục công việc.

Thoạt đầu, Ngô Vũ Sâm không muốn làm lại một trong những tác phẩm kinh điển nổi tiếng nhất của mình. Nhưng tác phẩm mới (kịch bản của Matthew Stuecken, Josh Campbell, Eran Creevy và Brian Helgeland) đã thu hút sự chú ý của ông. “Cảm thấy thú vị và khác biệt khi nhân vật của Châu Nhuận Phát là phụ nữ,” Ngô Vũ Sâm nói. “Vì thế tôi nghĩ mình muốn thử đạo diễn một nữ anh hùng. Đây sẽ là lần đầu tiên.”

Thoạt đầu, Ngô Vũ Sâm không muốn làm lại Điệp huyết song hùng, một trong những tác phẩm kinh điển nổi tiếng nhất của mình. Nhưng ông nói, “Cảm thấy thú vị và khác biệt khi nhân vật của Châu Nhuận Phát (ảnh) là phụ nữ. Vì thế tôi nghĩ mình muốn thử đạo diễn một nữ anh hùng. Đây sẽ là lần đầu tiên”

Ông vẫn muốn thực hiện phim nhạc kịch, một giấc mơ từ lâu, hoặc một phim tâm lý cảm động theo dòng Cinema Paradiso. Điều gì thôi thúc ông vẫn làm phim hơn nửa thế kỷ? Ngô Vũ Sâm mỉm cười. Làm phim, ông cười nói, “giống như một loại ma túy.” (Ít nhất, theo nghĩa bóng, ông nhanh chóng làm rõ.) “Tôi nghĩ khi bạn yêu một thứ gì đó, bạn sẽ không bao giờ muốn từ bỏ nó.”