Sự biến mất của cô xảy ra vào khoảng thời gian chính phủ mở cuộc điều tra về việc nộp thuế của ngành công nghiệp điện ảnh Trung Quốc. Cả người hâm mộ Phạm Băng Băng lẫn các nhà điều hành hãng phim đều sợ điều tồi tệ nhất. Nhưng đến tháng 10, Phạm Băng Băng tái xuất hiện cũng bí ẩn như khi cô biến mất. Cô gửi lời xin lỗi công khai tới người hâm mộ và đồng ý trả lại hơn 100 triệu đôla tiền thuế.

Vương Trung Lỗi (trái), Phạm Băng Băng (giữa) và Phùng Tiểu Cương tại Khách sạn Maria Cristina ở San Sebastian, Tây Ban Nha

Sự mất mặt trước công chúng của nữ diễn viên 37 tuổi này đã phóng thích cơn ớn lạnh sâu sắc trong một ngành công nghiệp mà gần đây đã nhiều lời ong tiếng ve. Mỗi tuần lại có báo cáo mới về các ngôi sao và các công ty bị điều tra. Các ông trùm trong ngành đã phải nôn ra một khoản sửng sốt 1,7 tỉ đôla tiền thuế trả lại sau khi chính phủ yêu cầu họ tham gia vào việc “tự kiểm tra và tự sửa lỗi”. Chuyện này, đến lượt nó, đẩy tới việc hủy bỏ hàng loạt các dự án phim điện ảnh và truyền hình và thậm chí đóng cửa công ty.

“Có những ngôi sao và đạo diễn tên tuổi nhất đang bị giám sát rất kỹ,” theo Albert Lee, cựu điều hành của Emperor Motion Pictures có trụ sở ở Hồng Kông. “Điều đó làm cho mọi người hết sức lo lắng.”

Đã có những nỗ lực mờ nhạt để đẩy lùi điều mà nhiều người coi là làm hoen ố cả ngành công nghiệp một cách không công bằng. Vào tháng 12, một nhóm các đạo diễn nổi tiếng đã công bố thư ngỏ nói rằng các nhà làm phim tuân thủ luật pháp lại phải trả giá cho tội lỗi của một số ít người. “Chúng tôi bày tỏ nỗi tức giận lớn nhất đối với một số ý kiến công chúng không công bằng bêu xấu toàn bộ ngành công nghiệp,” Hiệp hội đạo diễn phim Trung Quốc đã viết.

Một phim trường thu âm tại Siêu đô thị điện ảnh Thanh Đảo của Tập đoàn Dalian Wanda

Tuy nhiên, đa phần người trong nghề lánh đi. Các công ty chế tác hủy bỏ hoặc hoãn các dự án trong khi họ kiểm toán sổ sách và thương lượng nợ thuế. Nhiều diễn viên lớn nhất của đất nước này ngừng làm việc, sợ trở thành Phạm Băng Băng tiếp theo. Tài chính cạn kiệt khi các ngân hàng tránh xa một ngành công nghiệp bại hoại bê bối.

Cuộc khủng hoảng đã phơi bày những thiếu sót trong nỗ lực xây dựng một ngành công nghiệp giải trí cạnh tranh với Hollywood của Trung Quốc. Chính phủ nước này xem phim nội địa như một công cụ của quyền lực mềm, tác động đến cách nhìn đất nước của người dân trong khi kiềm chế ảnh hưởng của người ngoài. Nếu trước kia Trung Quốc phát hành toàn phim tuyên truyền và cấm tất cả phim phương Tây, thì trong những năm gần đây, cách tiếp cận tinh vi và tham vọng hơn: bao cấp lớn và những khooản vay ngân hàng được nhà nước bảo trợ để sản xuất phim, mở rạp và xây dựng công viên giải trí chủ đề mới.

Từ năm 2008 đến 2018, số lượng phim được sản xuất tại Trung Quốc tăng gần gấp đôi lên khoảng 1.000 trong khi số lượng rạp chiếu tăng từ 4.000 lên hơn 40.000. Trong khi đó, lĩnh vực truyền hình trong nước đã tăng mạnh nhờ những khoản đầu tư mới hàng tỉ từ các công ty công nghệ Alibaba, Tencent và Baidu.

Các diễn viên Trung Quốc đóng vai lính Nhật bị nổ tung vào một bức tường trong một cảnh quay cho phim bộ truyền hình The Last Noble, lấy bối cảnh Chiến tranh Trung-Nhật lần hai

Một tầng lớp trung lưu đang lên háo hức đi xem phim cũng giúp chuyển hóa một ngành công nghiệp từng được biết đến chủ yếu là phim tuyên truyền và vi phạm bản quyền phim phương Tây thành thị trường phim lớn thứ hai thế giới. Doanh thu phòng vé hằng năm gần đây lần đầu tiên đã vượt qua 60 tỉ nhân dân tệ (tương đương 8,8 tỉ USD), và phim Trung Quốc chiếm hơn 60% trong tổng số đó.

Sự bùng nổ đã tạo ra một tầng lớp trùm truyền thông mới, bao gồm anh em Vương Trung Quân và Vương Trung Lỗi, hai nhà đồng sáng lập Hoa Nghị Huynh Đệ. Công ty chế tác có trụ sở tại Bắc Kinh này đã ký hợp đồng với Phạm Băng Băng và sản xuất bộ phim đột phá đầu tiên của cô, Cell Phone.

Khi công ty này nổi lên thành một trong những công ty giải trí hàng đầu của Trung Quốc, anh em họ Vương nuông chiều sở thích của họ đối với nghệ thuật đẳng cấp thế giới, tích cóp các tác phẩm của Pablo Picasso, Vincent Van Gogh, Pierre Auguste Renoir và Camille Pissaro. Năm 2015, Vương Trung Quân đã trả 29,9 triệu đôla cho một bức tranh của Picasso từ bộ sưu tập của nhà sản xuất phim Samuel Goldwyn Jr. Chủ nghĩa biểu tượng đã quá rõ: Hollywood theo kiểu riêng của Trung Quốc đã đến.

Phạm Băng Băng trong X-Men: Days of Future Past

Nhưng cùng với những nhà giàu mới xuất hiện là nạn trốn thuế tràn lan, khiến chính quyền phải trấn áp. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, người đã dành nhiều thập kỷ qua để thanh lọc quan chức chính phủ tham nhũng, đã phát hiện kinh doanh phim ảnh là mục tiêu mới với những gương mặt nổi tiếng và mức lương cao ngất trời.

Phạm Băng Băng là một trong những nữ diễn viên nổi tiếng nhất ở Trung Quốc. Nhiều năm qua cô cũng là người được trả thù lao cao nhất: 44 triệu đôla chỉ riêng năm 2017. Cô trở nên nổi tiếng từ phim bộ truyền hình cổ trang Hoàn Châu cách cách, dẫn đến vai chính trong các phim nội địa đình đám, giải thưởng tại các giải thưởng lớn nhất châu Á và vai khách mời trong các phim bom tấn Hollywood Iron Iron 3 và X-Men: Days of Future Past.

Một phát thanh viên truyền hình đã rò rỉ một tài liệu mà anh nói là bản sao các hợp đồng của Phạm Băng Băng cho bộ phim Unbreakable Spirit dẫn tới việc chính phủ mở cuộc điều tra. Các hợp đồng được cho là cho thấy Phạm Băng Băng đã sử dụng một hệ thống hợp đồng kép giả mạo. Ở một hợp đồng, Phạm Băng Băng kiếm được 1,6 triệu đôla cho vai diễn của cô trong một bộ phim, theo The Hollywood Reporter. Ở hợp đồng kia, cô kiếm được 7,8 triệu đôla. Các cơ quan chức năng sẽ nhận được - và đánh thuế cô - trên hợp đồng thứ nhất, trong khi Phạm Băng Băng bỏ túi số tiền lớn hơn không đóng thuế. Ban đầu Phạm Băng Băng phủ nhận sự buộc tội, nhưng sau đó đã thú nhận. Người trong ngành nói hành vi của Phạm Băng Băng không có gì lạ: việc sử dụng các hợp đồng được gọi là "âm dương" này là phổ biến, họ nói.

Nhà hát lớn tại Siêu đô thị điện ảnh Thanh Đảo của Tập đooàn Dalian Wanda

Công cuộc thực thi pháp luật giáng vào toàn ngành công nghiệp điện ảnh giữa lúc nền kinh tế Trung Quốc đang chậm lại. Trung Quốc gần đây báo cáo doanh thu phòng vé tháng 1 tệ hại nhất kể từ năm 2015, trong khi số lượng phim được sản xuất bắt đầu giảm từ tháng 9 năm ngoái, một điềm báo về thời kỳ mất mùa hơn phía trước.

Doanh thu phòng vé trong kỳ nghỉ Tết Nguyên đán, tuần lễ phim rộn rịp nhất của Trung Quốc, bị trì trệ trong năm nay, chỉ tăng 1%. Tổng số phim tham gia giảm. Mới năm ngoái, doanh thu vé trong tuần lễ tết tăng 69% so với năm trước. Các nhà quản lý Trung Quốc quy sự tăng trưởng chậm lại này là do việc vi phạm bản quyền.

Đã có hàng chục công ty nhỏ hơn phá sản. Ngay cả Hoa Nghị hùng mạnh cũng đã phải mua lại cổ phiếu và vay một khoản từ khổng lồ công nghệ Trung Quốc Alibaba để trấn an các nhà đầu tư. Vương Nhiên, giám đốc điều hành của CEC Capital, dự đoán số lượng công ty Trung Quốc trong ngành kinh doanh giải trí sẽ giảm đi một phần ba trong năm tới.

Quay phim một cảnh chiến đấu cho phim truyền hình Legend of the Stupid Guy bối cảnh Chiến tranh Trung-Nhật lần hai

Có phải những vấn đề hiện tại là do triệt phá tham nhũng? Nhiều giám đốc điều hành không chắc lắm. Sự thật là “chính phủ đã sử dụng một số biện pháp rất cực đoan,” Janet Yang, một nhà sản xuất kỳ cựu ở Trung Quốc tin rằng ngành công nghiệp này cuối cùng sẽ được hưởng lợi từ sự sàng lọc. “Nhưng cũng có những lý do chính đáng cho thị trường. Có cảm giác thị trường hơi mất kiểm soát.”

Trong tất cả các dự án phim mất kiểm soát, không có dự án nào sánh được với Asura. Sử thi dài 141 phút này dựa trên một thế giới thần thoại từ Phật giáo cổ đại, tiêu tốn hơn 100 triệu đôla, thuộc hàng đắt đỏ nhất với một xuất phẩm Trung Quốc. Không chi phí nào bị tiết chế, trong đó có việc thuê nhà thiết kế trang phục của Chúa tể những chiếc nhẫn và một phù thủy hiệu ứng đặc biệt nổi tiếng với công việc của mình trong Furious 7 và Deadpool, trong số những tài năng đắt giá khác.

Tuy nhiên, tất cả hiệu ứng rườm rà đều không thể che đậy kịch bản tệ: bộ phim là một thất bại lớn và đã bị rút khỏi các rạp chiếu trên toàn quốc chỉ sau vài ngày. Nó chỉ kiếm được 7 triệu đôla doanh thu vé vào cuối tuần mở màn. “Có một xu hướng đặc trưng cho Trung Quốc,” Yang nói. “Càng lớn càng tốt.”

Có kinh phí đắt đỏ, dàn diễn viên toàn sao, sự kiện ra mắt rầm rộ (trong ảnh trên, theo thứ tự từ phải qua là Ngôi Lỗi, Lưu Gia Linh và Lương Gia Huy), Asura năm 2018 là cực điểm trong số các dự án phim mất kiểm soát

Những người khác lại thấy khác, thẳng thắn quy cho các cơ quan chức năng của Trung Quốc. “Chính phủ cho rằng ngành công nghiệp điện ảnh và truyền hình kiếm được rất nhiều tiền trong nhiều năm qua,” Albert Guo nói. “Khi họ cần tiền, họ sẽ dí chúng tôi.” Guo sắp sửa sản xuất một bộ phim truyền hình thì tài khoản ngân hàng của ông bị đóng băng sau vụ bê bối thuế của Phạm Băng Băng. Thiếu 15 triệu nhân dân tệ (2 triệu đôla), Guo đã phải hoãn sản xuất. “Tất cả chúng tôi rất tức giận,” ông nói. “Thật không công bằng.”