Khi các nhân vật trong phim của vị bậc thầy hoạt hình này bay là luôn có một ý nghĩa sâu sắc hơn.
Bầu trời là một trong những sân chơi yêu thích của Miyazaki, bay không chỉ đơn thuần là độ cao; mà là sự siêu việt. Ảnh: My Neighbor Totoro
|
Rất ít nhà làm phim có thể khẳng định được tính kỳ quái, tính nghệ thuật
và cách kể chuyện ở cùng đỉnh cao ngang nhau như biên kịch kiêm đạo
diễn Hayao Miyazaki, những câu chuyện ngụ ngôn thời hiện đại của ông
dường như chứng minh rằng việc ngước nhìn mây trời không có gì sai cả mà
là một đức tính tốt — theo nhiều cách. Từ bước đột phá năm 1988
My Neighbor Totoro cho đến bộ phim hoạt hình đoạt giải Oscar năm 2001,
Spirited Away, bầu trời là một trong những sân chơi yêu thích của Miyazaki, bay không chỉ đơn thuần là độ cao; mà là sự siêu việt.
Các
nhân vật thường xuyên bay qua các cõi vật chất và tinh thần. Họ di
chuyển giữa các thế giới và các trạng thái tồn tại. Và trong trường hợp
bộ phim mới nhất của Miyazaki,
Thiếu niên và chim diệc / The Boy and the Heron, bay thậm chí còn đóng vai trò băng qua cửa ngõ giữa sự sống và cái chết.
Chihiro và Haku, trái, trong Spirited Away và Kiki, phải, trong Kiki’s Delivery Service, mỗi người đều trải qua những khám phá làm thay đổi cuộc đời giữa không trung
|
Bay vào tuổi trưởng thànhNhân vật chính của Miyazaki
thường là những đứa trẻ hoặc thiếu niên bị buộc phải đối mặt với thực tế
của một thế giới đầy khiếm khuyết. Những khoảnh khắc thức tỉnh của
những nhân vật này thường đến ở phần cuối của một cuộc phiêu lưu vĩ đại,
thậm chí có thể nguy hiểm — và thường là khi họ bị treo lơ lửng giữa
không trung.
Spirited Away là mẫu điển hình cho toàn bộ
tác phẩm của Miyazaki, kết hợp văn hóa dân gian và phép thuật với minh
họa vẽ tay tỉ mỉ của ông. Nhân vật chính của phim là Chihiro, cô gái trẻ
làm việc tại một nhà tắm công cộng dành cho các linh hồn để cứu cha mẹ
đã bị biến thành lợn. Chihiro đang ở thời điểm chuyển tiếp: Bộ phim bắt
đầu khi gia đình cô chuẩn bị chuyển đến nhà mới, và bản thân Chihiro sắp
bước vào tuổi thiếu niên, dao động giữa tuổi thơ ngây thơ đầy sợ hãi và
tính bướng bỉnh của tuổi mới lớn. Cô buộc phải chịu trách nhiệm về hoàn
cảnh kỳ ảo của mình và dẫn dắt gia đình cô trở lại thế giới loài người.
Chihiro nhớ lại ký ức thời thơ ấu tiết lộ tên thật của Haku, giải
phóng anh thoát khỏi lời nguyền trói buộc anh. Trong tác phẩm của
Miyazaki, bay không chỉ là băng qua những khoảng cách mà còn di chuyển
xuyên thời gian: tuổi thơ đến tuổi trưởng thành, quá khứ đến hiện tại và
tương lai
|
Khoảnh khắc khám phá của Chihiro xảy ra khi cô đang bay trên bầu trời
cùng với Haku, một linh hồn sông có thể biến thành rồng. Chihiro nhớ lại
ký ức thời thơ ấu tiết lộ tên thật của Haku, giải phóng anh thoát khỏi
lời nguyền trói buộc anh. Giống như rất nhiều bộ phim khác của Miyazaki,
Spirited Away gợi ý rằng chìa khóa để trưởng thành và trở
thành người hùng trong câu chuyện của chính bạn là giữ gìn những giấc
mơ, cảm xúc, suy nghĩ, ý tưởng và ký ức thời thơ ấu vốn sẽ đưa chúng ta
trở lại với cái tôi riêng tư nhất của mình. Trong tác phẩm của Miyazaki,
bay không chỉ là băng qua những khoảng cách mà còn di chuyển xuyên thời
gian: tuổi thơ đến tuổi trưởng thành, quá khứ đến hiện tại và tương
lai.
Kiki, phù thủy trẻ của
Kiki’s Delivery Service,
cũng có khoảnh khắc phát triển và trưởng thành tương tự khi bay lúc cô
hoàn thành khóa đào tạo phù thủy: Khi bạn của cô gặp nguy hiểm đến tính
mạng, cô phải vượt qua nỗi bất an khiến cô tạm thời không thể bay. Ngồi
trên cây chổi mượn đại trên đường, Kiki dần dần huy động sức mạnh mà cô
cần để bay lên; lông chổi bung ra, một cơn gió nâng cô lên và cô phóng
lên bầu trời.
Ngồi trên cây chổi mượn đại trên đường, Kiki dần dần huy động sức mạnh mà cô cần để bay lên
|
Bay tới Thiên đườngMột trong những thành tựu ấn tượng
nhất trong phim của Miyazaki là chúng ủng hộ quan điểm chính trị của nhà
làm phim một cách tự nhiên mà không chiều theo hay chiêu dụ. Miyazaki
là một nhà bảo vệ môi trường và theo chủ nghĩa hòa bình nổi tiếng, ông
thường viết về những nhân vật thấy mình bị vướng vào xung đột giữa thiên
nhiên và xã hội. Nhưng bên ngoài các cuộc chiến giữa các vị thần, động
vật, sinh vật huyền bí và con người, hầu như Miyazaki luôn hứa hẹn một
thiên đường nào đó mà các nhân vật của ông phải bay tới.
Nàng công chúa nổi tiếng với trò diều lượn trong
Nausicaä of the Valley of the Wind
đâm sầm vào một khám phá quan trọng về vùng đất hoang hậu tận thế độc
hại nơi cô sinh sống: Bên dưới lớp đất mặt bị ô nhiễm là một lòng đất
lành mạnh đại diện cho một thế giới mới mà mọi người đều tưởng đã tuyệt
chủng. Sheeta, công chúa của
Castle in the Sky, cũng bay đến
một thế giới mới ngoan cường tồn tại dưới hình dạng Laputa, lâu đài ẩn
giấu trên mây. Đó là một thiên đường đã mất, nơi công nghệ tiên tiến kết
hợp với thiên nhiên và cách xa thế giới thực tế đến mức hầu hết mọi
người đều tin rằng là chuyện hoang đường.
Trong Nausicaä of the Valley of the Wind, trái, và Castle in the Sky, phải, các công chúa nhân vật chính bay đến những thế giới mới
|
Bay tới tự do, thoát khỏi chiến tranhCả Nausicaä và
Sheeta đều phải bay qua các trận không chiến để đến được địa đàng của
mình, mỗi người đều phải đối mặt với làn đạn trực diện không lùi bước.
Không phải chỉ có hai nhân vật này; trong các bộ phim của Miyazaki,
chiến tranh thường làm chệch hướng những chuyến bay tưởng tượng theo
nghĩa đen và ẩn dụ của các nhân vật.
The Wind Rises, bộ
phim lịch sử của Miyazaki về kỹ sư hàng không người Nhật Jiro Horikoshi,
mở ra với chuỗi giấc mơ bắt đầu bằng việc Jiro vui vẻ bay trên một
chiếc máy bay giống chim với đôi cánh “lông vũ” và kết thúc bằng việc
máy bay của anh bị chiếc tàu chiến hung bạo phá hủy. Đây là chủ đề lặp
đi lặp lại trong phim: Giấc mơ của Jiro là nơi anh chế tạo những chiếc
máy bay của tương lai và nơi anh tư vấn cho người hùng của mình, kỹ sư
người Ý Giovanni Battista Caproni, người có những chiếc máy bay-như mơ
giống những du thuyền bay, chốn để giải trí và vui vẻ.
Máy bay có chức năng vận chuyển theo nghĩa đen và nghĩa bóng
|
Một trong những hình ảnh gợi nhiều liên tưởng nhất của bộ phim là cảnh
cậu bé Jiro tưởng tượng những chiếc máy bay bay qua bầu trời đêm đầy
sao; cậu bé nhìn lên không đeo kính nhưng chỉ có thể nhìn thấy những vệt
sao mờ ảo trên màn đêm. Trí tưởng tượng của Jiro bù đắp cho thị lực
kém, và anh nhìn thấy một phong cảnh tuyệt đẹp trải dài trên bầu trời
đêm, chuyển từ màu xanh xám khói của buổi tối thành những đám mây sáng
màu xanh lá cây và màu vàng với những vệt màu đỏ tươi như thể đánh cắp
từ hoàng hôn. Tất cả các sắc thái hòa quyện, cuồn cuộn bay lên trong một
khung cảnh mộng mơ màu nước, và một số máy bay bay qua, khung cảnh đột
nhiên chuyển sang khuôn mặt kinh ngạc của Jiro trẻ tuổi.
Bay là
điều kỳ diệu dành riêng cho những người mơ mộng như Jiro. Máy bay của
anh liên kết thế giới trong mơ của anh, nơi anh có thể tự do tạo ra bất
cứ gì anh muốn cho bất kỳ mục đích nào, và thế giới lúc tỉnh của anh,
trong đó anh buộc phải nhìn các thiết kế của mình được sử dụng cho chiến
tranh. Bay có nghĩa là tự do, cho đến khi con người lợi dụng nó để trục
lợi.
Marco, phi công lợn của Porco Rosso, sống đời thợ săn tiền
thưởng, bởi vì đó là cách duy nhất anh có thể giữ được chút tự do với tư
cách là một phi công mà không phải hy sinh lý tưởng của mình
|
Marco, phi công lợn của
Porco Rosso và Howl, pháp sư của
Howl’s Moving Castle,
cả hai đều bay để thoát khỏi các cuộc chiến xung quanh họ. Marco nhận
thấy mình liên tục bị chính phủ Ý trong Thế chiến hai truy lùng vì không
sử dụng chuyên môn lái máy bay của mình phục vụ chế độ phát xít của họ.
Anh sống đời thợ săn tiền thưởng, bởi vì đó là cách duy nhất anh có thể
giữ được chút tự do với tư cách là một phi công mà không phải hy sinh
lý tưởng của mình. Còn Howl ban đầu biến thành chim để thoát khỏi tiếng
gọi của chiến tranh.
Trong mỗi trường hợp đều có một cái giá phải trả: Ở cuối phim
The Wind Rises,
Jiro nhìn chiếc máy bay mới của mình bay vút qua bầu trời nhưng sau đó
ngay lập tức nhìn thấy sự tàn phá mà nó sẽ gây ra. Sự hoài nghi con
người của Marco từ những chiến công thời chiến và những năm đầu làm phi
công dường như đã khiến anh biến thành lợn. Và mỗi lần Howl biến thành
chim anh gần như mất đi nhân tính hoàn toàn.
Howl, pháp sư của Howl’s Moving Castle, mỗi lần biến thành chim anh gần như mất đi nhân tính hoàn toàn
|
Bay tới kiếp sauChim và con người có cùng nguồn gốc trong
nhiều bộ phim của Miyazaki, gồm cả bộ phim mới nhất của ông,
Thiếu niên
và chim diệc, kể về cậu bé Mahito bị một con diệc dụ đến nơi vượt thời
gian giữa sự sống và cái chết để tìm người mẹ đã qua đời và người mẹ kế
mất tích của cậu. Con diệc thực ra là một người đàn ông có khả năng biến
hình, còn những con vẹt đuôi dài và bồ nông khổng lồ biết nói mà Mahito
gặp ở thế giới khác cũng giống như con người, cố gắng cùng tồn tại
trong hai tầng lớp xã hội khác nhau của thế giới khác này.
Thiếu
niên và chim diệc đến với Miyazaki ở tuổi 82 và là bộ phim mà ông đề cập
rõ ràng và nhất quán nhất đến chủ đề cái chết. Nhưng ranh giới giữa sự
sống và cái chết cũng không kém phần xuyên suốt so với ranh giới giữa
thời thơ ấu và tuổi trưởng thành, giữa mơ và thực, hay giữa thế giới
diệt vong và một thiên đường ẩn giấu.
Chim và người trong thế giới Thiếu niên và chim diệc
|
Các nhân vật chính của Miyazaki được sinh ra trong những thế giới không
hoàn hảo, nơi con người mắc bệnh, chết, gây chiến tranh và gây ra sự hủy
diệt, nhưng ngay cả trong những cách thể hiện yếm thế nhất của nhà làm
phim về con người, ngay cả khi ông nhắc nhở chúng ta về những xung lực
xấu xa nhất, phim của ông cuối cùng vẫn là giấc mơ về điều đáng hy vọng
nhất — giấc mơ kinh điển mà tất cả chúng ta đều trải qua đêm này hay
đêm khác… giấc mơ được bay.
Miyazaki nói với chúng ta rằng bay
là một trong số những cách cụ thể ít ỏi mà con người có thể đạt được một
dạng siêu việt, và sự siêu việt này tuyệt đẹp. Nó cho phép ta nhìn thấy
con người thực của mình, tiềm năng thực sự của chúng ta.
Ngay cả khi Miyazaki nhắc nhở chúng ta về những xung lực xấu xa
nhất, phim của ông cuối cùng vẫn là giấc mơ về điều đáng hy vọng nhất —
giấc mơ được bay
|
Nhưng ông không bao giờ quên nhắc nhở chúng ta: Có lên ắt có xuống. Chúng ta sẽ hạ cánh như thế nào là tùy ở chúng ta.
Dịch: © Yên Khuê @Quaivatdienanh.com
Nguồn: The New York Times