Avengers: Endgame — tay chơi xuất sắc của MCU

Avengers: Endgame là tay chơi xuất sắc của MCU. Là cao trào của 11 năm và 22 phim, khúc phóng túng của anh em nhà Russo đã lấy 2,8 tỉ đôla phòng vé toàn thế giới, hất Avatar của James Cameron chiếm vào vị trí phim có doanh thu lớn nhất mọi thời đại. Và với The Lion King, Captain Marvel, Spider-Man: Far From Home (đồng sở hữu với Sony), Aladdin, Toy Story 4, và Frozen 2, tất cả đều vượt hàng rào tỉ đôla ma thuật — thậm chí hai ‘bom xịt’ Dumbo và Maleficent: Mistress Of Evil mà cũng lấy được 353 triệu và 480 triệu đôla theo thứ tự lần lượt — Disney đã vượt ngưỡng 10 tỉ đôla.

Hãy xét kỷ lục hàng năm trước đó mà một hãng phim duy nhất làm được là 7,6 triệu đôla vào năm 2016, cũng do chính Disney ghi, thì mới thấy con số 10 tỉ đôla nói trên không tính đến các khoản thu từ 20th Century Fox Disney thâu tóm năm nay, hoặc tiếng đếm tiền điếc tai chào mừng Star Wars: The Rise Of Skywalker, càng đặc biệt ấn tượng.

“Vào thời điểm các rạp chiếu phim gặp thách thức bởi thị trường phát trực tuyến tăng trưởng hơn bao giờ hết, Disney đang đưa người ta ra khỏi nhà và rời xa điện thoại của họ để hoàn toàn đắm mình trong trải nghiệm xem rạp,” Jane Crowther, Tổng biên tập của tạp chí Total Film, nói. “Bạn không thể chống lại những con số đó đâu.”

Marty công kích Marvel

Martin Scorsese (giữa) và các “ông già về hưu” Al Pacino, Robert De Niro (phải) dự buổi ra mắt quốc tế The Irishman tại BFI London Film Festival ngày 13/10/2019

Tất nhiên, 13 năm qua Disney đã nuốt chửng Pixar, LucasFilm, và 20th Century Fox năm nay, tuy có thể nói vụ thâu tóm khôn ngoan và sinh lời nhất là Marvel và bầu đoàn 5.000 nhân vật của họ hồi năm 2009 với cái giá 4 tỉ mà bây giờ nhìn lại thật chẳng bõ bèn. Marvel, về thương mại lẫn phê bình, đã có một năm cực kỳ thành công, nhưng cũng thấy mình ở vào tâm điểm bàn luận hừng hực nhất năm 2019, khi Martin Scorsese dành cho họ một cái nhìn hằn học.

“Đó không phải là điện ảnh,” Scorsese nói về những siêu bom tấn của Marvel, vô tình gây ra một cơn tan chảy trên Twitter. “Thành thật mà nói thì như họ và các diễn viên đã làm tốt hết mức có thể trong hoàn cảnh hiện tại, cái gần nhất mà tôi có thể nghĩ về chúng là công viên trò chơi chủ đề. Đó không phải là điện ảnh truyền tải trải nghiệm cảm xúc và tâm lý từ con người đến với con người.”

Tất nhiên, Scorsese đã nói vậy trước khi phát hành The Irishman, bộ phim chính kịch ông ấp ủ đã lâu nhưng không một hãng phim nào mặn mà đón nhận vì những rủi ro liên quan: thời lượng ba tiếng rưỡi kể câu chuyện trải dài bảy thập kỷ; ngân sách 180 triệu đôla bao gồm hiệu ứng ‘trẻ hóa’ vẫn còn đang được phát triển khi bộ phim đã được đưa vào sản xuất; và một nhóm các “ông già về hưu” — Robert De Niro, Al Pacino, Joe Pesci, Harvey Keitel — những người, tuy đều là tượng đài, khó mà rù quến được thế hệ Z. Chính khổng lồ phát trực tuyến Netflix đóng ở California đó là lực lượng duy nhất trên đời sẵn sàng cung vốn cho một dự án đòi hỏi tiền nhiều đến cau mày như vậy của Marty, được thể hiện một cách hùng hồn trong một bài chính kiến viết cho The New York Times, rằng ngành làm phim đang tránh né việc chấp nhận mạo hiểm.

Brittany Runs A Marathon của Amazon

“Bây giờ phim chuỗi là lựa chọn chính nếu bạn muốn xem một cái gì đó trên màn ảnh rộng,” Scorsese viết. “Một thời kỳ hết sức nguy hiểm trong lĩnh vực trình chiếu phim, và có ít rạp chiếu độc lập hơn bao giờ hết. Thực tế là màn hình ở hầu hết các cụm rạp chiều đều dày đặc phim chuỗi.”

Dường như ngày càng có nhiều rạp chiếu phim tập trung vào những phim sự kiện được thiết kế để cám dỗ mọi người tránh xa màn hình tivi, iPad, và điện thoại thông minh bằng cách hứa hẹn những cảnh tượng hoành tráng, nặng hiệu ứng. Trong khi đó, phim xoay quanh nhân vật tiếp tục thu hút các dịch vụ phát trực tuyến, với Netflix mang đến cho chúng ta The Irishman, Marriage Story của Noah Baumbach, The King của David Michôd, và The Laundromat của Steven Soderbergh. Trong khi đó, khổng lồ Amazon Studios của Mỹ, hoạt động theo khuôn mẫu phát hành truyền thống hơn Netflix, cho phim của họ ra rạp trước khi phát trực tuyến, đã lấy được những bài bình phim mạnh mẽ cho Brittany Runs A Marathon, Honey Boy, và The Report. Bộ phim thời kỳ uy tín The Aeronauts của Amazon gây chia rẽ các nhà phê bình, còn bộ phim chuyển thể rất được mong đợi The Goldfinch của Donna Tartt đã được chào đón trong sự coi thường của các nhà phê bình lẫn người xem.

Tất nhiên, Netflix và Amazon không phải là lựa chọn duy nhất để phát trực tuyến phim. Popcornflix, HBO Go / HBO Now, Hulu, Crackle, iTunes, YouTube, Vudu và nhiều nữa cung cấp một loạt nội dung, và những tay chơi lớn Apple+ và Disney+ đã ra mắt trong năm 2019. Vâng, đúng vậy, lại là Disney — và công ty này một lần nữ thấy mình là tâm điểm tranh cãi khi phim truyền hình ăn theo Star Wars của họ The Mandalorian được tung ra ở Mỹ vào tháng 11, nhưng mãi đến tháng 3/2020 mới có ở Anh.

Quy mô có quan trọng không?

Chưa hết, để phân chia phim 2019 thành phim điện ảnh = bom tấn nổ mắt, và phim trực tuyến = kịch bản chất lượng, không chỉ là giản đơn hóa quá sức mà còn sai lầm hoàn toàn — và không chỉ bởi vì, như tổng biên tập Crowther chỉ ra, “Chất lượng nhất quán của các phim MCU cho thấy chúng ta đang sống trong Thời Hoàng kim của làm phim bom tấn.”

Để bắt đầu, năm nay Netflix đã điều chỉnh mô hình phát hành của họ, có lẽ để thu hút hơn nữa các nhà làm phim tên tuổi, hoặc có thể giảng hòa với Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh. Suy cho cùng, Roma hết sức ngông cuồng của Netflix đã vuột Oscar Phim hay nhất về tay Green Book hồi tháng 2, và sự thiên vị của Viện Hàn lâm đã được nhấn mạnh thêm vào tháng 3 khi Steven Spielberg gắn nhãn phim Netflix là “phim truyền hình”.

Và do đó, vào tháng 8, Netflix đã công bố thay đổi mô hình, với The Irishman và Marriage Story, hai trong số những tác phẩm được yêu thích cho các giải Oscar chính vào tháng 2 năm 2020, được phát hành rạp vài tuần trước khi phát trực tuyến. Và đó không phải là những phim duy nhất — The Laundromat, The King, Dolemite Is My Name, Earthquake Bird, Klaus, I Lost My Body (đối thủ lớn nhất của Toy Story 4 ở đường đua Phim hoạt hình hay nhất), The Two Popes và Atlantics đều được đối xử tương tự.

Cũng làm mờ đi sự phân chia ấy là số lượng các bộ phim xuất sắc tìm đường đến rạp chiếu bất kể bối cảnh thay đổi. The Favourite, Once Upon A Time In Hollywood, Booksmart, Ad Astra, Vox Lux, Mid90s, If Beale Street Can Talk, High Life, Pain & Glory, For Sama, Minding The Gap, Knives Out, The Souvenir, Eighth Grade, Sorry We Missed You, Wild Rose, Gloria Bell, Diego Maradona, Animals, The Peanut Butter Falcon, Rojo, The Nightingale, So Long, My Son... danh sách này còn tiếp tục. Một số là xuất phẩm hãng phim, nhiều xuất phẩm độc lập, nhưng tất cả đã giúp đóng góp cho một năm mạnh mẽ vượt bậc.

Và chỉ để làm vẩn đục sự phân chia này vượt quá mọi khả năng hiểu biết, là những tài sản trí tuệ (IP) đã thử và đáng tin cậy hứa hẹn nổ lớn nhưng lại chỉ mang đến những tiếng thút thít. Hellboy, Terminator: Dark Fate, X-Men: Dark Phoenix, Men In Black: International, Doctor Sleep (phần tiếp theo của The Shining), Child’s Play và Charlie’s Angels đều làm ăn kém, khiến một số người suy đoán rằng rốt cuộc khán giả cũng mệt mỏi với phần tiếp theo và tiền truyện, khởi động lại, và tân trang. Một ý tưởng là đáng yêu cho đến khi bạn xét rằng 18 hoặc 20 phim có doanh thu hàng đầu ở phòng vé Mỹ năm 2019 có cùng một IP nào đó.

X-Men: Dark Phoenix

Kinh dị! Kinh dị!

Hai trường hợp ngoại lệ cho quy tắc là Us của Jordan Peele và Once Upon A Time in Hollywood của Quentin Tarantino. Có lẽ trùng hợp ngẫu nhiên khi Us là một phim kinh dị hoàn toàn và phim sau, đặc biệt là trong cảnh ở phim trường Spahn Ranch, lấp lánh với điềm báo, nhưng không thể tranh cãi rằng đây là một năm mạnh cho phim kinh dị, vốn chẳng bất ngờ xét thời buổi nhiễu nhương chúng ta đang sống.

It Chapter Two là tác phẩm kinh dị lớn nhất trong năm, thu về 470 triệu đôla — một khoản tiền ít hơn đáng kể so với tiền nhiệm của nó 700 triệu, nhưng ắt là thành công lớn cho một bộ phim xếp loại R có kinh phí 79 triệu đôla. Phim thứ hai của Jordan Peele, Us, khớp với tổng doanh thu 255 triệu đôla toàn thế giới của Get Out, phim đầu tiên của anh, mặc dù ngân sách 20 triệu đôla của nó thì cao hơn gấp bốn lần, và Annabelle Comes Home thu được 228 triệu từ ngân sách 27-32 triệu đôla — giảm so với Annabelle: Creation 306 triệu đôla hồi năm 2017 hoặc con số khổng lồ 365 triệu đôla thu được của The Nun, phim ăn theo Conjuring, nhưng dù sao cũng rất ấn tượng.

It Chapter Two

Nhưng phim kinh dị thực sự ghi điểm ở đâu trong năm nay mới là quan trọng, khi một mẻ phim ác mộng đầy phấn khích đã củng cố sự tôn trọng mới có dành cho một thể loại vốn bị đối xử bằng sự coi thường hợm hĩnh suốt bao lâu nay. Midsommar, In Fabric, Madeline’s Madeline, Lords Of Chaos, One Cut Of The Dead và Border đều nhận được những bài bình phim lấp lánh khi phát hành rạp. The Lighthouse, phần tiếp theo The Witch của Robert Eggers, là một trong những phim có được những bài bình phim tốt nhất tại Liên hoan phim Cannes. Và những tựa phát hành thẳng DVD/trực tuyến như The Dead Center, The Perfection, Blue My Mind, Here Comes Hell, Hagazussa: A Heathen’s Curse và Depraved đã chứng minh phim hay sẽ đi sâu.

“Kinh dị-kỳ ảo đã được đa dạng hóa,” Alan Jones, đồng giám đốc liên hoan phim kinh dị hàng đầu của Anh, FrightFest, nói. “Thể loại này trở nên độc đáo, cách tân và sáng tạo hơn bao giờ hết.”

Tuy nhiên, có thể nói bộ phim gây lo ngại nhất trong năm — một phim được quấn trong các bài viết phân tích mở ra sự trở lại không đáng đón nhận của tinh thần luật Draco siêu hà khắc thời Hy Lạp cổ đại, cấm-mấy-thứ-tởm-lợm-này dành cho những băng đĩa phim bạo lực đầu thập niên 80 — là Joker của Todd Phillips.

Được làm với kinh phí 55-70 triệu USD, từ bỏ các mảng miếng hành động quy mô lớn, xếp loại R thẳng thừng, và lấy tứ từ các phim về những gã-giận dữ-và-tâm thần của Martin Scorsese thời trẻ (vâng, lại là ông ấy, ở tuổi 77 vào năm 2019) và sự chia rẽ ở nước Mỹ ngày nay (chưa nói gì đến Anh và châu Âu), Joker tự hào đứng ngoài Vũ trụ DC Mở rộng để tưởng tượng một câu chuyện nguồn gốc xuất thân đau đớn nhất. Do Phillips và Scott Silver viết kịch bản, phim có một Arthur Fleck (Joaquin Phoenix) bất hạnh, đảm bảo người xem đồng cảm với kẻ cô độc kỳ quặc này khi anh ta chật vật đối phó với sự bạo hành phải chịu lúc nhỏ, mất công việc làm chú hề, bị hệ thống sức khỏe tâm thần phớt lờ (hay là đẩy xuống vực thẳm?), và thất bại, một cách ngoạn mục, trong giấc mơ trở thành một diễn viên hài độc lập. Khi cơn thịnh nộ của anh cuối cùng sôi trào, trong buổi truyền hình trực tiếp, những hành động bệnh hoạn của anh đã được đám đông bất mãn đề cao như anh hùng.

Bị xỉ vả đủ điều là vô trách nhiệm, phát xít (một tuyên bố cũng nhắm vào Fight Club của David Fincher năm 1999), và kêu gọi vũ trang cho phong trào incel,* Joker gây tranh cãi. Nhiều khán giả đầu tiên tuyên bố bộ phim sẽ kích động bạo lực — khiến Warner Bros phải ra thông cáo phủ nhận.

Joker có một Arthur Fleck (Joaquin Phoenix) bất hạnh, bị bạo hành lúc nhỏ, mất công việc làm chú hề, bị hệ thống sức khỏe tâm thần phớt lờ (hay là đẩy xuống vực thẳm?), và thất bại, một cách ngoạn mục, trong giấc mơ trở thành một diễn viên hài độc lập

Trong khi đó, Phillips nói với tạp chí Total Film rằng ông cảm thấy những bài chính kiến đó, đa phần là của những người chưa từng xem bộ phim, hoàn toàn sai. “Nếu họ viết một bài chính kiến như thế, với tôi đó không phải là một bài chính kiến thực sự bởi vì họ nói về phần nổi của tảng băng trôi. Thực sự, điều bạn muốn làm là nói về những gì bên dưới mặt nước — cái gì dẫn đến chuyện đó? Nói cách khác, nếu bộ phim thúc đẩy thảo luận về hệ thống chăm sóc sức khỏe ở đất nước này, và làm sao người không có tiền được điều trị ở mức nhất định nào đó và những người khác thì không...

“Nếu bộ phim chỉ thẳng vào tầng lớp kinh tế xã hội này ở Mỹ, và tôi chắc chắn rằng ở Anh cũng có, chính xác thì tại sao lại tệ hại đến vậy? Chẳng lẽ không phải toàn bộ ý nghĩa của những điều này là để thúc đẩy thảo luận sao? Đúng, bạn có thể xem Fight Club và nói, ‘Chà, Fight Club bắt đầu chiến đấu.’ Nhưng đó là cách giản tiện nhất để xem Fight Club. Khi bạn thực sự xem xét chủ nghĩa tiêu dùng và những điều mà Fight Club thực sự nói về, thì cuộc trò chuyện thú vị hơn nhiều.”

Về bản thân bạo lực, Phillips nói: “Chúng tôi cảm thấy thực sự có trách nhiệm với việc miêu tả, bởi vì chúng tôi đang cho thấy những tác động của bạo lực trong thế giới thực.”

Đạo diễn Phillips nói: “Chúng tôi cảm thấy thực sự có trách nhiệm với việc miêu tả, bởi vì chúng tôi đang cho thấy những tác động của bạo lực trong thế giới thực.”

Darren Scott, biên tập viên của tạp chí SFX, đồng tình với Phillips. “Những người chỉ trích Joker — phần lớn là chưa xem phim — nhắc nhở tôi về xu hướng phát triển đáng báo động những con người mau mau chóng chóng nắm bắt các cú đâm thọc ảo khi đọc một cái tít trên mạng mà không đọc đầy đủ. Có phải những phim Batman trước đây đã khiến mọi người hóa trang thành dơi để giải quyết tội phạm không? Đó là một phản ứng thái quá. Người ta thích phim hay, và Joker là một trong những phim hay nhất. Nó đã trở thành một thành công lớn hơn bất kỳ ai nghĩ nó sẽ thành công.”

Bộ phim loại R đầu tiên vượt rào tỉ đôla ở phòng vé và là bộ phim không điển hình nhất từng thắng giải Sư Tử Vàng tại Liên hoan phim Venice, Joker, được cho là bộ phim định hình năm 2019. Chắc chắn nó đã xoay xở nhiều trong số các chủ đề được đề cập ở trên, kết hợp IP, phim chính kịch xoay quanh nhân vật, Martin Scorsese, kinh dị và gây tranh cãi, để tạo ra một bom lửa, và phải-xem.



*Incel là từ kết hợp chỉ tình trạng “độc thân không tự nguyện” (involuntary celibate). Đây là một cộng đồng mạng tự xác định không thể tìm thấy đối tác lãng mạn hoặc tình dục mặc dù mong muốn tìm được một người thích hợp, trạng thái này họ mô tả là inceldom.