Cảm thấy kỳ lạ làm sao khi bây giờ nhìn lại kiểu khinh thường mà JK Rowling phải đối mặt. Năm 2009, Matt Latimer, người viết diễn văn cho George W Bush, tuyên bố trong cuốn sách Speech-less: Tales of a White House Survivor của ông rằng tác giả Harry Potter bị loại khỏi việc xét tặng huân chương tự do của tổng thống vì chính phủ nghi ngờ những cuốn sách của bà “khuyến khích phép thuật phù thủy”. Lúc này đây Thế giới Phù thủy không đưa ra được điều gì để mà tranh cãi: một thứ gây thất thoát doanh thu, cáo buộc phát biểu thù địch, và không thể tưởng tượng nổi Vladimir Putin tuyên bố rằng ông biết Rowling cảm thấy thế nào.

Chính trong điều kiện khí hậu đầy biến động như vậy, Fantastic Beasts: The Secrets of Dumbledore, phần thứ ba của chuỗi phim ngoại truyện Harry Potter, đang được phát hành. Bộ phim bắt đầu với cảnh phù thủy hắc ám Gellert Grindelwald (do Mads Mikkelsen thủ vai) lượn lờ vào một phòng trà, mũi anh ta co giật. “Các người có ngửi thấy gì không?” anh rít lên. “Cái mùi hôi thối đó?” Anh đang đề cập đến mùi của dân muggle — những người không có phép thuật — ngồi xung quanh anh, nhưng bất kỳ ai quan tâm đến vận may của Thế giới Phù thủy một-thời-bất-khả-xâm-phạm sẽ được tha thứ nếu hiểu câu thoại đó chính là bình luận về bản thân chuỗi phim này.

Johnny Depp, đóng vai Grindelwald ở cuối phần phim Fantastic Beasts đầu tiên và trong suốt phần thứ hai, bị Warner Bros yêu cầu ra đi sau khi thua kiện trước tờ báo Sun, đã gọi anh là “kẻ đánh vợ” từ cáo buộc bạo hành của vợ cũ Amber Heard

Không như những con quái vật tuyệt vời được nhà ma thuật học Newt Scamander (Eddie Redmayne) lập danh sách, loạt phim phải đối mặt với thiên hình vạn trạng vấn đề. Một trong những ngôi sao của nó, Johnny Depp, đóng vai Grindelwald ở cuối phim Fantastic Beasts đầu tiên và trong suốt phần thứ hai, bị Warner Bros yêu cầu ra đi sau khi thua kiện trước tờ báo Sun, đã gọi anh là “kẻ đánh vợ” từ cáo buộc bạo hành của vợ cũ Amber Heard. Hai năm trước, một ngôi sao khác, Ezra Miller, bị quay video túm cổ một người phụ nữ trong quán bar ở Reykjavik. Nam diễn viên này mới bị bắt vì hành vi gây rối trật tự trong quán karaoke ở Hawaii; cùng tối hôm đấy có cáo buộc Miller đột nhập một dinh thự riêng và đe dọa cặp vợ chồng sống ở đó.

Tất cả điều này xảy ra cùng với những tranh cãi xoay quanh Rowling vài năm qua, kể từ khi bà viết tham luận dài về chủ nghĩa nữ quyền chỉ trích giới tính, đưa bà vào tâm điểm cuộc tranh cãi về quyền chuyển đổi giới tính. Thế giới của Harry Potter và các phần ngoại truyện Fantastic Beasts chắc chắn đã bị hoen ố vì điều này. Câu hỏi đặt ra bây giờ là liệu có thể khắc phục được thiệt hại không, và thậm chí thiệt hại có nghiêm trọng đủ giết chết các dự án trong tương lai hay không. Anna Smith, nhà phê bình phim và người dẫn chương trình podcast Girls on Film, thừa nhận chuỗi phim đã chịu một số cú sốc. “Thực tế là cả hai chuyện này đều xảy ra với những người tham gia vào Fantastic Beasts khiến một số khán giả cảm thấy khó chịu với chuỗi phim,” cô nói. “Tuy nhiên, tôi không chắc tình hình sẽ thảm khốc. Có lẽ có đủ người quan tâm đến bộ phim để không biết hoặc không để ý những chuyện như thế, Film Twitter đang nói vậy.”

JK Rowling tại sự kiện ra mắt Fantastic Beasts: The Secrets of Dumbledore ở London

Tiểu thuyết gia Joanna Nadin, đã viết hơn 90 cuốn sách cho trẻ em và người lớn, gồm bộ sách bán chạy Worst Class in the World, tin rằng những nhận xét của Rowling có tầm tác động đa dạng và rộng khắp hơn thế. “Đâu chỉ có Film Twitter hay thậm chí là YA Twitter,” cô nói. “Những thảo luận này diễn ra giữa những người trẻ bất cứ khi nào các cuốn sách hoặc phim được đề cập đến. Bà đã làm hoen ố thương hiệu của chính mình khi tính tới một số lượng khổng lồ những con người liên quan.”

Muốn thấy bằng chứng, hãy xem phản hồi trực tuyến về sự xuất hiện của Emma Watson trên sân khấu lễ trao giải Bafta vào tháng trước, nữ diễn viên nhấn mạnh thông điệp ủng hộ cộng đồng chuyển giới trong tuyên bố trước đây của mình bằng cách nói với khán giả đang tán thưởng: “Tôi ở đây vì tất cả các phù thủy.”

Nadin nói: “Lý do khiến bình luận của Emma Watson ở Bafta trở nên lan truyền là vì đây không phải vấn đề cục bộ. Đây là chuyện mà hàng triệu người đang chằm hăm vào. Những người trẻ mà tôi đã làm việc cùng trong năm năm qua, nhiều người trong số họ chuyển giới, cảm thấy bị phản bội bởi người từng là ánh sáng dẫn đường cho họ, đã cho họ một nơi để cảm nhận an toàn, nơi mà ‘sự khác biệt’ được tôn vinh. Bây giờ chúng tôi không sử dụng tên hoặc tác phẩm của Rowling trong lớp học.”

Emma Watson trên sân khấu lễ trao giải Bafta, nhấn mạnh thông điệp ủng hộ cộng đồng chuyển giới trong tuyên bố trước đây của cô bằng cách nói với khán giả đang tán thưởng: “Tôi ở đây vì tất cả các phù thủy”

Ngay cả trước lần phát hành này, loạt phim Fantastic Beasts đã có phẩm chất hết thời. Xét góc độ nào đó, ý tưởng công bố chu kỳ năm phim ngay từ đầu đã có cảm giác là một tham vọng ngông cuồng hoặc hành động khai thác cùng kiệt bất chấp. Rowling xuất bản cuốn sách ngoại truyện Harry Potter Fantastic Beasts and Where to Find Them năm 2001 để gây quỹ cho Comic Relief. Khi phim thứ nhất, mà bà lần đầu làm biên kịch độc lập, ra rạp thì đã không rõ là có đủ tư liệu cho một phim chưa, nói gì bốn phim khác mà bà hứa hẹn (hoặc hăm he, tùy quan điểm của bạn). Ngoại suy một câu chuyện mòn vẹt từ những gì thoạt đầu là cuốn bách khoa toàn thư mỏng về những sinh vật kỳ dị đã dẫn đến một thứ gì đó rất giống trò chơi Pokémon Go kéo dài hai giờ.

Được phát hành vào năm 2016, Fantastic Beasts and Where to Find Them có nhiều điểm cộng — bao gồm diễn xuất tuyệt vời, mãnh liệt của Samantha Morton trong vai nhà thuyết giáo chống ma thuật và Miller trong vai đứa con trai rắc rối của cô, Credence — nhưng điểm trừ rõ rệt là Redmayne, có lối diễn xuất cầu kỳ lấy lòng đến mức khiến Tom Hanks trong Forrest Gump trông như cậu học trò chủ nghĩa hiện thực của nhiếp ảnh gia Bresson. Đôi mắt đảo nhanh rụt rè, miệng hờ hững trong cái bĩu môi yêu-tôi-đi, dường như anh đang dốc sức làm Michael Crawford trong sitcom Some Mothers Do ’Ave’ Em.*

Diễn xuất tuyệt vời, mãnh liệt của Samantha Morton trong vai nhà thuyết giáo chống ma thuật trong Fantastic Beasts and Where to Find Them

Mặc dù vậy, các bài đánh giá nhìn chung khá tử tế, với khán giả thậm chí còn tử tế hơn: bộ phim đã thu về 814 triệu đôla trên toàn thế giới (trên kinh phí 180 triệu đôla). Nhưng vào thời điểm phim thứ hai, tựa đề The Crimes of Grindelwald, phát hành khoảng hai năm sau, gió đã đổi chiều. Variety tuyên bố “ma thuật thực sự thiếu”; The Telegraph chẩn đoán “một trong những trường hợp tiền truyện giãy chết nhất kể từ Chiến tranh giữa các vì sao: Sự đe dọa của bóng ma”; và Financial Times coi thường bộ phim này là “buổi trình diễn hiệu ứng đặc biệt mệt mỏi”, khuyên các nhà làm phim nên “hủy bỏ mọi suy nghĩ về Fantastic Beasts 3 đi.” Kinh phí cho phim thứ hai tăng lên 200 triệu đôla nhưng doanh thu phòng vé quốc tế giảm xuống còn 654 triệu đôla. Có lẽ chưa thảm họa, nhưng là nguyên nhân đáng lo ngại — và một dấu hiệu cho thấy tuần trăng mật Harry Potter đã kết thúc. Và ước tính doanh thu phòng vé trước phát hành cho thấy Dumbledore sẽ chỉ bằng một nửa Grindelwald.

Điều gì đã thay đổi trong quãng nghỉ? Người xem phim chắc chắn đã bắt đầu phản ứng mạnh mẽ hơn với nỗi nghi ngờ rằng họ đang bị lừa, như đã thấy qua những khán giả rời bỏ loạt phim Divergent (tập thứ ba, Allegiant, chìm nghỉm đến nỗi phần thứ tư dự tính đã bị hủy luôn), cũng như nhiệt tình suy giảm dành cho loạt phim Kẻ hủy diệt được khởi động lại, tít phụ của phần phim cuối cùng — Dark Fate (Số phận đen tối) — đã nói lên tất cả.

Diễn xuất của Eddie Redmayne trong vai nhà ma thuật học Newt Scamander bị coi là điểm trừ cho Fantastic Beasts and Where to Find Them

Có phải đến lúc đếm ngày tàn của một chuỗi phim đã chết, khi giờ đây khán giả không chỉ có quá nhiều lựa chọn xem khác, mà còn có hàng loạt nền tảng khiến họ cảm thấy không hài lòng? Cách tiếp cận của Disney đối với Chiến tranh giữa các vì sao cho thấy không có vòng đời phim nào là quá lớn không thể thất bại. Hãng phim đã ngã đau năm 2018 với Solo: A Star Wars Story, như Vanity Fair nói lúc đó, “chính thức là phim Star Wars đầu tiên thất bại.” Hai năm sau, Giám đốc điều hành Disney, Bob Iger, gánh vác trách nhiệm. “Tôi nghĩ sai lầm mà tôi đã mắc phải — tôi nhận lỗi — là hơi quá nhiều, quá nhanh,” ông nói với The Hollywood Reporter, trước khi xác nhận “quý vị có thể chắc chắn là sẽ có chút chậm lại.”

Ảnh hưởng nghiêm trọng nhất đến Thế giới Phù thủy không phải do xuất phẩm mờ nhạt — Fantastic Beasts vẫn có lượng người hâm mộ dồi dào — mà do chính Rowling. Warner Bros dường như đã thừa nhận điều đó khi phát hành trailer Những bí mật của Dumbledore vào năm ngoái, trong đó không thể nhìn thấy tên của bà bằng mắt thường. Các trailer trước đây đều đặt tên của tiểu thuyết gia lên hàng đầu và trung tâm; trailer của Fantastic Beasts đầu tiên bao gồm thẻ tiêu đề tên của bà nổi bật (“JK Rowling mời bạn”) trong khi trailer của The Crimes of Grindelwald thông báo phim mới “từ nhà văn JK Rowling”. Đến lúc kích thích thèm muốn cho phần phim thứ ba, Rowling đã trở thành bí mật xấu xí trong Những bí mật của Dumbledore, được đưa xuống dòng chữ nhỏ rí ở cuối màn hình.

Gellert Grindelwald (do Mads Mikkelsen thủ vai)

Động thái đó có vẻ nhất quán với cuộc hội ngộ đặc biệt vào năm ngoái, Kỷ niệm 20 năm Harry Potter: Trở lại Hogwarts, không có cảnh phỏng vấn mới từ Rowling. Thay vào đó, thời lượng chiếu dành cho các ngôi sao của loạt phim gốc: Daniel Radcliffe, Emma Watson và Rupert Grint, tất cả đều đã công khai tách rời họ với Rowling, và tuyên bố tình đoàn kết của họ với cộng đồng chuyển giới. Redmayne cũng lên tiếng phản đối quan điểm của bà. “Tôi không đồng ý với nhận xét của Jo,” anh nói vào năm 2020. “Phụ nữ chuyển giới là phụ nữ, chuyển giới nam là nam giới và không phải tính nhị phân đàn ông hoặc đàn bà thì mới có giá trị.”

Khi những ngôi sao chuỗi phim của riêng bạn dàn hàng phản đối bạn, và Putin tìm cách căn chỉnh bản thân trong việc tiến hành chiến sự ở Ukraine: ông đã so sánh những nỗ lực của phương Tây trong việc “hủy bỏ” Nga, như ông đã nói, với sự đối xử dành cho Rowling bởi “những người hâm mộ cái gọi là tự do giới tính”, thì chắc hẳn phải hiệu chỉnh vũ trụ lại theo kiểu nào đó rồi. Ngay cả những người vẫn hoàn toàn thông cảm với Rowling cũng không thể không thừa nhận rằng chính bà là người đang ngăn cản Thế giới Phù thủy tiếp tục suôn sẻ. Nói theo kiểu phim kinh dị là: tiếng kêu phát ra từ bên trong ngôi nhà.

Bất kể tranh cãi về Rowling ra sao, Những bí mật của Dumbledore dường như không thể mang lại bất kỳ chuyển biến đi lên thần kỳ nào cho vị thế của chuỗi phim. Những chỉ trích phổ biến cho rằng phần phim thứ hai là xây dựng thế giới và không có nhân vật, hoặc Rowling đã làm hai phần đầu rối rắm đầy những chi tiết phức tạp khó hiểu, dường như đã có tác động mạnh: với phần thứ ba này, Steve Kloves, đã viết kịch bản cho toàn bộ loạt phim Harry Potter, được ghi nhận là đồng biên kịch. Sẽ khó tìm thấy ai vững tay chèo hơn, dù không cải thiện được trải nghiệm xem. Bộ phim mới có cảm giác vừa nặng nề vừa không hợp lý, thiếu chiều sâu, sự rõ ràng hoặc tầm cỡ của các ý tưởng để biện minh cho thời lượng chiếu hai tiếng rưỡi.

Vở diễn ăn khách Harry Potter và Đứa trẻ bị nguyền rủa tiếp tục thống trị Broadway và West End

Tin tốt cho Warner Bros là thương hiệu Harry Potter, khác với Fantastic Beasts, dường như cách ly với tác hại hồi tố. Mối quan tâm đến tài sản trí tuệ nguyên bản không có dấu hiệu suy giảm, ngay cả trong số những người hâm mộ đã từ bỏ lòng trung thành với Rowling. Vở diễn ăn khách Harry Potter và Đứa trẻ bị nguyền rủa tiếp tục thống trị Broadway và West End, trong khi phim tài liệu về cuộc hội ngộ mùa hè năm ngoái đã gây bão trên HBO Max, phim bộ ăn theo chuỗi phim Harry Potter đang trong giai đoạn lập kế hoạch ban đầu cho dịch vụ phát trực tuyến này. Nadin nói: “Thật thú vị khi thấy thế hệ lớn lên với những cuốn sách và bộ phim ‘sở hữu’ chúng lúc này. Họ có thể nói: ‘Những thứ này thuộc về chúng tôi, không phải bà ấy’ và loại bà ra khỏi toàn cảnh, theo tôi, đó là một thái độ lành mạnh.”

Nhưng trong khi Harry Potter dường như được rào kín bằng thiện chí của những người hâm mộ trung thành, thì tương lai của Fantastic Beasts lại kém chắc chắn hơn. David Yates, đã đạo diễn mọi bộ phim Thế giới Phù thủy kể từ Harry Potter và Hội Phượng hoàng năm 2007, gần đây xác nhận rằng Rowling vẫn chưa bắt tay viết kịch bản thứ tư của chuỗi phim. Ngừng để chờ xem Những bí mật của Dumbledore kiếm được bao nhiêu có vẻ là khôn ngoan.

Xe bán thức ăn lấy chủ đề Fantastic Beasts: The Secrets Of Dumbledore ở Central Park South, New York, ngày 6/4/2022

Trừ phi có sinh viên tốt nghiệp trường Hogwarts nào biết câu thần chú thích hợp để rửa sạch hoen ố của chuỗi phim, chứ không thì có lẽ vẫn chưa kết liễu được con quái thú này đâu.



* Some Mothers Do 'Ave' Em là phim bộ sitcom của Anh phát sóng trên BBC1, do Raymond Allen sáng tạo và viết kịch bản với Michael Crawford và Michele Dotrice đóng chính. Bộ phim thường xuyên thu hút được 25 triệu người xem và được phát sóng trên 60 quốc gia.