• Joaquin Phoenix: Lá bài tẩy của Joker

• Joker giữa dòng xoáy của cuộc bàn luận giải thưởng

• Sao phải nghiêm túc vậy Oscar? 5 lý do Joker của Joaquin Phoenix là ứng viên đáng gờm

• Vì sao Joaquin Phoenix sẽ khiến Joker hay tuyệt trở lại

Jack Nicholson. Mark Hamill. Heath Ledger. Jared Leto. Joaquin Phoenix.

Joker là nhân vật phim siêu anh hùng ngoại lệ đã thu hút không chỉ các diễn viên tầm cỡ nhất, mà cả những người không thường xuyên nhận kiểu vai đó. Mặc dù Tilda Swinton, Anthony Hopkins, Idris Elba và Cate Blanchett đều bất ngờ khi bước chân vào Vũ trụ Điện ảnh Marvel trong những năm gần đây, việc Phoenix ký hợp đồng đóng Joker cho DC hồi tháng 7 năm ngoái mới thật là lần nhận vai bất ngờ nhất cho đến nay.

Đây là nam diễn viên nổi tiếng do mối quan hệ hợp tác với đạo diễn tác gia Paul Thomas Anderson (The Master, Inherent Vice), và một tác phẩm nghệ thuật điện ảnh kéo dài một năm (I’m Still Here), tham gia một vũ trụ truyện tranh mở rộng bao gồm các nhân vật như Thuyền trưởng Boomerang và Killer Croc.

Thế Hoàng tử Hề tội phạm có gì mà khiến cho các diễn viên có thể lấy được bất kỳ vai nào họ muốn ở Hollywood lại không thể cưỡng lại được vậy? Điều gì đã khiến Ledger muốn làm tới mức tự nhốt mình trong phòng khách sạn một tháng để chuẩn bị cho vai này? Điều gì đã xui Leto gửi cho các bạn diễn lợn chết và tạp chí khiêu dâm như là một phần trong sự chuẩn bị của anh? Điều gì làm cho việc định kỳ phát minh lại nhân vật phản diện này là một trong những vai diễn được thèm muốn nhất trong điện ảnh hiện đại?

Sức hấp dẫn điện ảnh của Joker không phải là hắn thiếu siêu năng lực mà hắn thiếu động cơ phạm tội thì đúng hơn

Tuy là một bậc thầy tội phạm, kẻ chơi khăm độc ác có khiếu hài hước méo mó, Joker không có sức mạnh siêu nhiên. Chính điều này – việc hắn thiếu năng lực siêu phàm gợi lên ý nghĩa hiện thực – thường được dẫn là sức hấp dẫn của nhân vật. Nhưng đâu phải chỉ có hắn mới vậy. Mặc dù có rất nhiều kẻ thù của Người Dơi nạp các hợp chất năng lượng bí ẩn (như trường hợp của Bane) và hóa chất giữ đông lạnh (Mr Freeze), nhưng cũng có nhiều nhân vật phản diện là con người không bị đột biến, được xinê yêu thích như The Penguin, Two-Face và The Riddler.

Vậy thì có lẽ, yếu tố quan trọng trong sức hấp dẫn điện ảnh của Joker không phải là hắn thiếu siêu năng lực mà hắn thiếu động cơ phạm tội thì đúng hơn.

“Có những người không tìm kiếm bất cứ gì hợp lý, như tiền bạc,” nhân vật quản gia Alfred của Michael Caine nói, một trong lời thoại khét tiếng nhất của The Dark Knight. “Không thể mua chuộc họ, ép buộc họ, tranh luận hoặc đàm phán với họ. Có những kẻ chỉ muốn thấy thế giới cháy rụi.”

Trong bài bình phim Batman năm 1989 của Tim Burton, nhà phê bình Roger Ebert phát hiện Joker của Nicholson thuyết phục đến nỗi ông cảm thấy “chúng ta phải tự nhắc nhở mình cổ vũ cho [Người Dơi].”

Trong The Joker: A Serious Study of the Clown Prince of Crime (tạm dịch: Joker: Một nghiên cứu nghiêm túc về Hoàng tử Hề tội phạm) – cuốn sách học thuật đầu tiên tập trung vào một nhân vật phản diện truyện tranh – hai đồng tác giả Robert Moses Peaslee và Robert G Weiner cho rằng chủ đề của họ không phải là kẻ vô chính phủ – cách hiểu rõ ràng nhất về thế giới quan của Joker – mà là một người Marxist. Anh ta là lực lượng đối lập hoàn hảo với Batman – một nhà tư bản chính hiệu. Bruce Wayne là một phần trăm, một Elon Musk nguyên thủy, người nghĩ rằng thế giới có thể được cứu bằng công nghệ. Anh ta là một người tự do chủ nghĩa không chút tin tưởng vào các cơ quan được chính phủ tài trợ khi nói đến việc trấn áp cái ác, và thích đơn độc “thay trời hành đạo”.

Alejandro G Iñárritu, đạo diễn Birdman, bộ phim châm biếm siêu anh hùng đoạt giải Oscar, có lần đã mô tả các phim siêu anh hùng là “cực hữu”. “Tôi luôn thấy [các siêu anh hùng] là kẻ giết người vì họ không tin vào những gì bạn tin, hoặc họ không phải là người mà bạn muốn họ trở thành,” nhà làm phim nói với tạp chí Deadline. Bởi thế, không phải lúc nào Wayne cũng là một nhân vật được đồng cảm. Trong bài bình phim Batman năm 1989 của Tim Burton, nhà phê bình Roger Ebert phát hiện Joker của Nicholson thuyết phục đến nỗi ông cảm thấy “chúng ta phải tự nhắc nhở mình cổ vũ cho [Người Dơi].”

Màn hóa thân của Heath Ledger đã khiến mọi người chết sững và cho nhân vật sức sống bền bỉ

Nhưng mặc dù Joker thực sự có thể có phẩm chất Marxist, theo nghĩa là người đề xướng tự do không bị ràng buộc, có lòng trung thành với tầng lớp dưới đáy xã hội của Gotham, và có một sự chán ghét tiền bạc – hắn nổi tiếng đã đốt một đống tiền lớn trong The Dark Knight – hắn không hẳn là một người theo chủ nghĩa bình đẳng để ta ủng hộ.

Cách hữu ích hơn để nghĩ về hắn có lẽ là khái niệm “Ubermensch” của triết gia Nietzsche – tức “Siêu nhân”, tuy nhiên đừng nhầm lẫn với đối tác siêu anh hùng DC của hắn – một kẻ ngoài vòng luân lý đã quay lưng với thế giới và tạo ra một thế giới riêng của mình trong đó.

Hãy xem danh sách các yếu tố ở những kẻ vô chính phủ thu hút triết gia Nietzsche, theo tạp chí định kỳ Fifth Estate. “Căm thù nhà nước; ghê tởm hành vi xã hội ‘bầy đàn’ không suy nghĩ; chống Kitô giáo; không tin tác động của thị trường lẫn nhà nước đối với sản phẩm văn hóa; khao khát là ‘người đàn ông vượt hơn tất cả’ – tức là, một con người mới không phải là chủ nhân hay nô lệ; ca ngợi bản ngã mê ly và sáng tạo, với nghệ sĩ là nguyên mẫu của mình, một người có thể nói, ‘vâng’ với sự tự sinh của một thế giới mới trên căn bản hư vô.”

Có mô tả nào về Joker hay hơn là một người đàn ông nói ‘vâng’ với sự tự sinh của một thế giới mới trên căn bản hư vô?

Jared Leto đảm nhận Joker thành kẻ du côn tâm thần rốt cuộc chứng tỏ là một thất vọng, vậy mà vẫn lấy được sự chú ý nhiều hơn so với Batman của Ben Affleck trong Suicide Squad

Hoàn toàn thiếu kế hoạch, động cơ hoặc nguyên nhân khiến hắn trở thành một nhân vật phản diện hấp dẫn đến thế. Khoảnh khắc ly kỳ nhất trong The Dark Knight là khi Joker của Ledger lần đầu tiên thay đổi câu chuyện vì sao hắn “có những vết sẹo này”. Lời giải thích ban đầu về người cha ngược đãi lấy dao rạch miệng hắn dường như là một câu chuyện nền hoàn hảo, hơi chút kinh điển trong kiểu giải thích của Hollywood về lý do tại-sao-lại-ra-nông-nỗi-này. Nhưng đó là giả, và Joker có câu chuyện khác nhau cho mỗi người mà hắn “tâm sự”. Chúng ta nhận ra mình đang đối phó với một gã có lẽ có xuất thân đen tối, nhưng sống trọn vẹn khoảnh khắc hắn không có hứng thú kể lại. Nó đặt ra câu hỏi là liệu một câu chuyện xuất thân – mà bộ phim Joker sắp tới của Phoenix đặt vào – có thực sự là loại câu chuyện mà chúng ta muốn xem hay không.

Nhấn vào lý do tại sao anh đồng ý với dự án, Phoenix nói với trang web phim Collider: “Điều đó làm tôi sợ vãi hồn. Cũng có thể điều làm bạn sợ nhất [là điều bạn làm tiếp theo].”

Đạo diễn Todd Phillips đã lấy cảm hứng từ Taxi Driver kinh điển của Martin Scorsese cho Joker, tập trung vào Arthur Fleck, một dạng Travis Bickle, sự nghiệp hài kịch thất bại biến anh ta thành một cuộc đời tội phạm và hỗn loạn. Phillips đã mô tả như câu chuyện là “nghiên cứu về một người đàn ông bị xã hội coi thường, không chỉ là nghiên cứu một nhân vật gai góc, mà còn là một câu chuyện cảnh báo rộng lớn hơn.” Ông chắc chắn đã cho Joker một động cơ thú vị nhưng vẫn phải chờ xem liệu có thể chứng minh sự mê hoặc hay không.

Việc Phoenix ký hợp đồng đóng Joker cho DC hồi tháng 7 năm ngoái là lần nhận vai bất ngờ nhất cho đến nay

Và dù không có lý tưởng chắc chắn là một phần hấp dẫn của Joker, không thể xem thường vấn đề đơn giản hơn về ngoại hình của hắn. Rõ ràng dựa trên một lá bài – với phác thảo đầu tiên của nhân vật có từ năm 1940 – đó là chú hề mà hắn đóng giả, sống động nhất trong bức ảnh về Phoenix trong trang phục mà đạo diễn Phillips đăng lên Instagram đầu tiên hồi năm ngoái.

Nỗi sợ hãi cực độ về nhân vật hề cùng khắp và dai dẳng đến đâu – nỗi sợ chú hề – có thể, toàn bộ mái tóc màu xanh lá cây, khuôn mặt được sơn, bộ đồ lôi thôi nhếch nhác sẽ không hiệu quả; đó là hóa trang sáo rỗng nếu từng có. Nhưng Ledger, đạo diễn Christopher Nolan của The Dark Knight và êkíp đã khiến hóa trang đó trở thành biểu tượng hơn cả Nicholson và Burton trước đây, chính xác là vì vẻ bảnh bao của nó. Đây là một nhân vật phản diện ăn mặc không theo một cách nhất định nào vì hắn nghĩ trông nó rất ngầu hoặc có chức năng hoặc phù hợp với tầm vóc của hắn – chẳng hạn như Tướng Zod từ các phim Superman – mà vì nó lố. Joker thực hiện hành vi xấu xa ghê tởm từ bên dưới một bức màn biếm nhẽ sởn gai ốc.

Và rồi cái nụ cười đó. Mũ trùm đầu Scarecrow trong Batman Begins và mặt nạ thở của Bane trong The Dark Knight Rises chỉ cảm thấy hơi kỳ quặc, nhưng ai có thể liên tưởng đến việc, lúc nào đó trong đời, họ có thể sơn vẽ một nụ cười ẩn dụ trên khuôn mặt ủ rũ của mình chứ?

Đạo diễn Phillips đã mô tả như câu chuyện là “nghiên cứu về một người đàn ông bị xã hội coi thường, không chỉ là nghiên cứu một nhân vật gai góc, mà còn là một câu chuyện cảnh báo rộng lớn hơn.”

Batman có thể là trường thiên duy nhất mà giờ đây nhân vật phản diện đảm nhận vai chính khi nói đến việc lấp đầy rạp chiếu phim. Christian Bale đã cho Bruce Wayne của anh dáng dấp Patrick Bateman trong bộ ba phim của Nolan, và anh là một trong những diễn viên thành công hơn cả trong vai này, nhưng Ledger đã ăn đứt bạn diễn cho bữa sáng. Jared Leto đảm nhận Joker thành kẻ du côn tâm thần rốt cuộc chứng tỏ là một thất vọng, vậy mà vẫn lấy được sự chú ý nhiều hơn so với Batman của Ben Affleck trong Suicide Squad.

Không thể ghi công đủ cho Heath Ledger trong việc này. Với bao nhiêu nét tính cách thú vị vốn có của Joker, khái niệm đã được xác định rõ ràng đến mức khó tin cho nhân vật phản diện mà nam diễn viên quá cố mang lại đã làm thay đổi mọi thứ. Trước The Dark Knight, người hâm mộ thương tiếc vai này lại về tay một nam diễn viên trẻ đẹp trai được nhiều người biết đến nhờ các phim lãng mạn hài, bản thân Nicholson cũng bày tỏ sự thất vọng khi anh không được mời trở lại vai diễn. Nhưng màn hóa thân của Ledger đã khiến mọi người chết sững và cho nhân vật sức sống bền bỉ.

Ai có thể liên tưởng đến việc, một lúc nào đó trong đời, họ có thể sơn vẽ một nụ cười ẩn dụ trên khuôn mặt ủ rũ của mình chứ?

Trước Phoenix, Leonardo DiCaprio cũng được cân nhắc cho vai “Jester of Genocide” trong bộ phim nguyên bản sắp tới, và khó có thể tưởng tượng hai diễn viên nào trêu ngươi hơn cho vai diễn này. Nhưng trong khi Ledger đã hơn được Nicholson bất chấp mọi khó khăn, DiCaprio, Phoenix hay bất cứ ai khác sau đó đảm nhận vai này, sẽ – nhìn Ledger trong kính chiếu hậu – có một trong những thách thức lớn nhất trong lịch sử diễn xuất phim bom tấn.